„ვერაფერს გავუგებთ დოსტოევსკის, თუ შინაგანად, მთელი არსებით არ განვიცადეთ იგი. ჯერ საკუთარი ძალები უნდა მოვსინჯოთ და გამოვწვრთნათ, შევიტყოთ, თუ რამდენად ძალგვიძს სხვისი დარდის გაზიარება, სხვისი თანაგრძნობის და ახლის ზეაღმატებული აღქმა: ფარული, ღრმა ფესვები უნდა გამოვჩხრიკოთ, ეგებ ამ გზით გავიგოთ მისი, ერთი შეხედვით ფანტასტიკური, სინამდვილეში კი საოცრად ალალი, საოცრად ჭეშმარიტი კაცთმოყვარეობა“

შტეფან ცვაიგი - „დოსტოევსკი“



- დოსტოევსკის წაკითხვას ვაპირებ, - თვალს არ ვაშორებ ჩემ ლექტორს და ვხედავ, როგორ ეცვლება გამომეტყველება.
- დარწმუნებული ხარ? - ეჭვისთვალით მიყურებს. არადა ყველაზე კარგად იცის, დროა. თუმცა, დარწმუნებული არ ვარ. არც ისაა დარწმუნებული. ვხედავ, მაკვირდება. უნდა ბოლომდე გამშიფროს და ასე მიხვდეს, მართლა მოვიდა დრო, თუ - არა.
- შენ დოსტოევსკი მარტივი ხომ არ გგონია? - მაინც მეკითხება.
არა-მეთქი, თავს ვაქნევ და წასასვლელად ვემზადები.
- კარგად დაფიქრდი, მაინც. ხომ იცი, ყველაფერს თავისი დრო აქვს. დოსტოევსკის - განსაკუთრებით.
ვიცი-მეთქი, თავს ვუქნევ და მივდივარ.

ზაფხულია. ორ დღეში სოფელში მივდივარ. წასაკითხად გამზადებული წიგნების სიიდან ეშმაკურად მიმზერს დოსტოევსკის „ორეული“ (პეტერბურგული პოემა), რომელიც მწერალმა ციმბირში გადასახლებამდე დაწერა 1846 წელს. სულ რამდენიმე თვის წინ ვიყიდე, ფასდაკლებით. დიდხანს კი ვფიქრობდი, მაგრამ, სანამ გადავიფიქრებდი, იქამდე გადავაწოდე მოლარეს ფული. დავბრუნდი სახლში კიდევ ერთი დოსტოევსკით და იქიდან არც ერთი ჯერ წაკითხული არ მქონდა.

კითხვა პატარაობიდანვე შემიყვარდა. საერთოდაც, პროზამდე პოეზიამ მომხიბლა და სწორედ მისი წყალობით შევაბიჯე მდიდარ სამყაროში. ისეთ გარემოში არ ვიზრდებოდი, სადაც წიგნებს დღედაღამ კითხულობდნენ, ამიტომ ვერც ვერავის ვუზიარებდი შერჩენილ განცდებს. დედას უყვარს წიგნები. განსაკუთრებით - ისტორიული. მე ისტორია სკოლიდანვე მეჯავრებოდა, მაგრამ მერე გამსახურდია წავიკითხე და თითქოს ეგეც შევიყვარე. იყვნენ ჩემ სიაში ისეთი მწერლები, რომელთაც ველოდებოდი და მეგონა, ჩემამდე თავადვე მოვიდოდნენ. ან დრო მოვიდოდა და მე მივიდოდი მათთან. ჰოდა, იმ ზაფხულს, როცა „ოსტატი და მარგარიტა“ ჩავამთავრე, საშინლად მომინდა, დოსტოევსკი წამეკითხა.

როგორც მომინდა, ისე გადამინდა. საერთოდაც, მეშინია მაგ მწერლის და მგონია, თუ არასწორ დროს წავიკითხავ, ვერ გავიგებ, რისი თქმაც სურს და ხელს ჩავიქნევ.

მოვიდა დრო, როგორ არ მოვიდა? - საკუთარ თავს ვესაუბრები და პატარა კაფეში ყავის დასალევად შევდივარ. კუთხეში ვჯდები და ჩემ წინ მაგიდასთან მოკალათებულ ბიჭს შევყურებ. თითებშორის წიგნი მოუქცევია და ისე კითხულობს, ვერც იგებს ჩემ მისვლას. ყველა მკითხველის უბედურებაა, აუცილებლად უნდა იცოდეს, რას კითხულობს სხვა. თუნდაც ის სხვა სრულიად უცნობი ადამიანი იყოს. ჰოდა, მაინტერესებს რას კითხულობს და იატაკისკენ ვიხრები, იქნებ წიგნის ყდას თვალი შევავლო. თითქოს უცნობი ამჩნევს და კიდევ უფრო დაბლა სწევს ხელს. რა სინაგლეა, ვიღრინები. მე ყოველთვის ვცდილობ ხალხს საქმე გავუადვილო და საზოგადოებრივ ტრანსპორტებში ისე ვკითხულობ, ყველა დაინტერესებული პირი ხედავდეს წიგნის სათაურს.

ყავა მოაქვთ. ახალგაზრდა მიმტანს ვუღიმი და თვალით ბიჭისკენ ვანიშნებ, ხომ არ იცით, რას კითხულობს-მეთქი. უცნაურად მიყურებს და არ ვიციო, მხრებს იჩეჩავს. ისეთი მზერა აქვს, მაშინვე ვხვდები, მკითხველი არაა. ცოტა ხანს ყავის შეგრილებას ველოდები, მერე ერთ ყლუპს ვსვამ და ბიჭისკენ მივდივარ. თუ არ გავიგე რას კითხულობს, ყავა არ შემერგება.

- უკაცრავად, - ყურადღების მისაქცევად ვახველებ და ყავისფერი თვალები მალევე სწყდება წიგნის გვერდს. უკმაყოფილო მზერას ვიჭერ და ვხვდები, ან უცხოებთან ლაპარაკი არ ეხალისება, ან ძალიან მაგარ მომენტზე იყო და ცუდ დროს შევაწყვეტინე.
- გისმენთ? - ბიჭისთვის შეუფერებელი ნაზი ხმით მეხმიანება.
- რას კითხულობთ? - თვალით წიგნზე ვანიშნებ. ის კიდევ უფრო უცნაურად მიყურებს და წიგნს ატრიალებს.

დოსტოევსკი!

სახე მებადრება, დაუკითხავად ვწევ სკამს და მის წინ ვჯდები.

- შემიძლია რამით დაგეხმაროთ? - ჩემი საქციელით გაოგნებული აღშფოთებას ვერ მალავს ხმაში. მე ჩემი ყავა მახსენდება, ეულად რომ გრილდება მაგიდაზე და ვდგები. ვხვდები, უხარია ჩემი წასვლა, მაგრამ მაგან რა იცის, ორი წამის შემდეგ ჭიქით ხელში რომ მივუჯდები.
- მერე და, როგორ, - დაბრუნების შემდეგ ვპასუხობ, - მოგწონს დოსტოევსკი? - ვეკითხები და უკვე დახურულ წიგნს ვუყურებ. „იატაკქვეშეთის ჩანაწერები“. 1864 წელს დაწერა. ამ ნაწარმოებით აღფრთოვანებას თვით დოსტოევსკის კრიტიკოსებიც კი ვერ ფარავდნენ.
- ისე რა, - ოხრავს, - დროის გასაყვანად ვკითხულობ.

ყურებს ვერ ვუჯერებ. ლამისაა ყელში გადაშვებული სითხე ჭიქაში ჩავაბრუნო.

- დოსტოევსკის? - ვაზუსტებ, - დროის გასაყვანად?

ჰო, რა იყოო, უცოდველი თვალებით მიყურებს.

- შენთვის, რა, ეგეთი მარტივი მწერალია?
- რთული რატომ უნდა იყოს? - კითხვას მიბრუნებს, - ან ვინ დაადგინა, რომელი მწერალია მარტივი და რომელი - რთული?

სამწუხაროდ, პასუხი არ მაქვს. უბრალოდ, მგონია, მაგას კანით გრძნობს მკითხველი. რისთვის ხარ მზად და რისთვის - არა.

- ანუ, ნებისმიერ დროს შეგიძლია აიღო და წაიკითხო?
- რა თქმა უნდა, - არის მოკლე პასუხი და ისევ წიგნს უბრუნდება. გაშეშებული ვზივარ. ისიც არ ვიცი, უნდა ავდგე და წავიდე, თუ საუბარი გავუგრძელო.

- არ დაგიმალავ და, სულ სხვა პასუხს ველოდი, - გულწრფელ საუბარს ვიწყებ. ისეთს, მკითხველებმა რომ იციან ხოლმე წიგნის განხილვისას.
- შენ წაგიკითხავს? - ხელით ავტორის გვარზე მანიშნებს. უარყოფის ნიშნად თავს ვაქნევ და მინდა, სკამიანად გავქრე. იქნებ დოსტოევსკი მართლაც არაა ისეთი მწერალი, მე რომ მგონია. იქნებ რამდენიმე ასეული წიგნის წაკითხვა არაა საჭირო იმისთვის, რომ მის წიგნებამდე მიხვიდე. იქნებ არც დიდი ჭკუაა საჭირო იმისთვის, რომ მისი შემოქმედება კარგად გააანალიზო. იქნებ, მარტივი მწერალია...
- თუ არ წაგიკითხავს, საიდან მოიტანე, რომ რთული პროზა აქვს?
- უბრალოდ, დოსტოევსკია, რა, - ვერაფერს ვპასუხობ სხვას და ვჩუმდები. მართლაც, როდიდან გამიჩნდა აზრი, რომ დოსტოევსკი რთულია და ვერ მოვერევი? უცნაურია.
- ჩემი აზრით, ტყუილად წვალობ. სწორი რომანი შეარჩიე და ნახავ, რამდენად არასწორ აზრს უყრი საფუძველს. აი, მაგალითად, ადრე მეუბნებოდნენ, ჯეიმზ ჯოისის „ულისე“ ისეთი წიგნია, თუ მაგარი მკითხველი არ ხარ, სადმე რომ დაინახავ, გვერდი აუარეო. წაგიკითხავს? - თავს უარყოფის ნიშნად ვაქნევ. უკვე მეორედ, - ჰოდა, როგორც კი ეგ მითხრეს, წავედი და ვიყიდე. იმავე საღამოს დავასრულე. მართალია, ჩემ გემოვნებას ვერ მოერგო და საერთოდაც, ვერ ვიგებ ხოლმე, წიგნს ეგრე რომ აქებენ, მე სულ იმედგაცრუებული რატომ ვრჩები, მაგრამ მაგ ამბით იმის თქმა მინდა, რომ როცა რაღაცას ისე მიმზიდველად გიხატავენ, როგორც შენთვის დოსტოევსკია, როგორ შეგიძლია, მაშინვე არ ეცე და წაიკითხო?

მართლაც, როგორ შემიძლია?

- მგონია, იმდენად ღრმად მაქვს ჩაბეჭდილი დოსტოევსკის იდეა, რომ მეშინია კიდეც, იქნებ იმედი გამიცრუვდეს. აი, რა იქნება, ისეთი არ აღმოჩნდეს, როგორიც წარმომიდგენია და გამოვიდეს, რომ სულ ტყუილად ვიტანჯე ამდენი წელი. სულ ტყუილად ვიწვოდი დოსტოევსკის ცეცხლში დოსტოევსკის გარეშე და მისი ხატიც მაშინვე ჩამოინგრეს ჩემ წარმოდგენაში. მგონი, ვერ გადავიტან. ალბათ ეგეთ იმედგაცრუებას მირჩევნია, სულ არ წავიკითხო.

- სისულელეა და მეტი არაფერი. აბა, შენ ნიკოს კაზანძაკისის „ქრისტეს უკანასკნელ ცდუნებას“ ვერასდროს წაიკითხავ. რადგან ეგრე ხარ ადამიანზე, როგორც საზოგადო იდეალზე, შეყვარებული, ვერ გაბედავ, ამ აკრძალულ რომანს თუნდაც შეეხო. ეგრევე კითხვისნიშნები გაგიჩნდება გონებაში და მერე იმაზე დაიწყებ დარდს, როგორ შეგიცვალა რელიგიური რწმენა უბრალო რომანმა. თუმცა, უბრალო რომანი მართლა არაა. ისტორიულ და ფსიქოლოგიურ, ნიცშეანურ ფილოსოფიასა და ფროიდისეულ ფსიქოანალიზზე აგებული სკანდალური ამბავია, რომლის გამოც საბერძნეთის სინოდი მწერლის განკვეთასა და ანათემაზე გადაცემას ითხოვდა, - ჩუმდება და ორიოდე წამის შემდეგ ამატებს, - დოსტოევსკი მკვდარია და იმის მერე არ შეცვლილა, რაც მოკვდა.

მინდა ვიყვირო, დოსტოევსკი უკვდავია-მეთქი, მაგრამ ენას კბილს ვაჭერ. მგონი, ჩემში ბეჰემოთი საუბრობს.

- ეგ შენი იმედები და წარმოდგენები ფანტაზიებშია გადაჭრილი და მარტო შენი ბრალია. დოსტოევსკი უდანაშაულოა! - მეუბნება და უკვე მეორედ უბრუნდება წიგნს. ამჯერად, საუბარს აღარ ვაგრძელებ. ვდგები და მივდივარ.

- გეუბნები, მე აქამდე ადამიანი არ შემხვედრია, ჩემთვის წიგნში მოეგოს. ხომ იცი ჩემი ხასიათი, ყოველთვის ისეთ წიგნებს ვკითხულობ, ხალხს გაგონილიც რომ არ აქვს. არ მიყვარს გაპაპსავებული ლიტერატურა. მურაკამმა რა დაწერა „ნორვეგიულ ტყეში“ თუ გახსოვს? „თუკი მარტო იმ წიგნებს კითხულობ, რომლებსაც სხვები, მხოლოდ ისე ფიქრს შეძლებ, როგორც სხვები ფიქრობენ“. მაგიტომაც დავიწყე ნაკლებად ცნობილი ავტორებისა და წიგნების ძიება. ეგრე წავიკითხე უილიამ სომერსეტ მოემი. მაგ ავტორზე დღემდე ნახევარზე მეტმა ადამიანმა არაფერი იცის. ეგრე წავიკითხე „შემწვარი მწვანე პომიდვრები კაფე „უისელ სტოპში“. დღემდე ბევრს ჰგონია, კულინარიული წიგნია. ისიც ხომ იცი, რა დამოკიდებულება მაქვს უცნაური სათაურების მიმართ. ეგრევე ტანში მივლის. მიზიდავს. „გერნზის ლიტერატურისა და კარტოფილის ნათალის ღვეზლის მოყვარულთა საზოგადოება“ ახალი გამოსული რომ იყო, ვინ იცის, რამდენმა დაიწუნა მხოლოდ მაგ სათაურის გამო, მე კიდევ ისეთ მუღამში ჩამაგდო, რამდენიმე საათში დავასრულე. წიგნის ეკრანიზაცია რომ გამოვიდა, მარტო მაშინ მოკიდა ხელი ხალხმა. და გლატაუერზე რას იტყვი? სანამ ქართველები მაგის წიგნს თარგმნიდნენ და გამოუშვებდნენ, მე პდფ ვერსია უკვე წაკითხული მქონდა და სანაცნობოში ყველას ვეხვეწებოდი, „ჩრდილოეთის ქარს უხდება“ წაეკითხათ. ჰოდა, სულ რამდენიმე საათის წინ, ვიღაც ახალგაზრდა ბიჭმა ისე შემარცხვინა, ლამის მიწა გავთხარე და ჩავწექი. არა, ძალით კი არა, მე შემრცხვა, მე. როგორია, დოსტოევსკიზე ველაპარაკები და თვითონ ისეთ წიგნებს იშველიებს მაგალითისთვის, გაგონილი რომ მაქვს მხოლოდ და მეტი არაფერი.

უჟანგბადობისგან ვლურჯდები და მხოლოდ ამიტომ ვჩუმდები. ისე ვარ გაბრაზებული, დოსტოევსკის დანახვა არ მინდა. ყველაფერი მაგის ბრალია. ეგ რომ არ ყოფილიყო, მე არასდროს შემეპარებოდა ეჭვი იმაში, რომ ყველა წიგნის კარგად გააზრება შემიძლია. საერთოდაც, წიგნის ბრალია ყველაფერი. დოსტოევსკი უბრალოდ ერთ-ერთი მათგანია.

- რა ნახე ამ დოსტოევსკიში ასეთი?
- „მან შეანგრია კარები, რომელზე დაკაკუნებასაც კი - მწერლების აბსოლუტური უმრავლესობა ვერ ბედავს“, - ვციტირებ ბუკოვსკის და ვჩუმდები.

ჩემით შეწუხებული აიმი მიყურებს.
- ყავა გინდა თუ ჩაი?
- ყავა არ გამაგონო, - ფეთიანივით ვჩხავი. აიმიც წყალს ადუღებს ჩაისთვის.

აიმი იაპონელია და მე ყველაზე მეტად ვუყვარვარ. სულ რამდენიმე წელია საქართველოში ცხოვრობს, მაგრამ ასე მგონია, მთელი ცხოვრებაა ვიცნობ. ყველაზე მეტად რომ ვუყვარვარ, თვითონ არასდროს უთქვამს ჩემთვის, მაგრამ რასაც მე მიძლებს, იმდენს არასდროს არავის უთმენს. არც თავის ერთადერთ სიყვარულს, რომელიც დიდი ჩხუბის შემდეგ სახლიდან გააგდო. დღემდე არ ამბობს, რაზე იჩხუბეს, მაგრამ აიმის ხასიათი რომ ვიცი, ალბათ არასწორ ადგილას დადებულ ნივთებზე ან კალათაში ჩაყრილ გასარეცხ საცვლებზე. აიმი წიკიანია და ვერ იტანს, როცა რაღაც ისე არაა, როგორც თვითონ უნდა.

- მეის როდის აბრუნებ? - ჩაის ჭიქაში ორ კოვზ შაქარს ვყრი და ვურევ.
- არასდროს, - მიჭრის მოკლედ.
- რას ჰქვია არასდროს. აიმი, ორ დღეში სოფელში მივდივარ. მეი შემპირდა, გიტარას გაგატანო. რამდენი ვიწვალე, ხომ იცი. დაალაგე ეგ შენი პრობლემა იქამდე, თორემ იაპონიაში გაგიშვებ.

ხმის ამოუღებლად მიყურებს და თავს აქნევს.

- გეგონება ეგ მუქარაა, - მპასუხობს და ჩაის ხმამაღლა ხვრეპს.

ორ დღეში გიტარის გარეშე, ბევრი წიგნით ვშორდები ქალაქს. გზაშივე ვგრძნობ, როგორ მშვიდდება ჩემი სული და ნერვები. რამდენიმე დღე სრულ იდილიაში ვცხოვრობ. მავიწყდება დოსტოევსკი, უგიტარო ზაფხულის პერსპექტივა, აიმისა და მეის გაუთავებელი პრობლემები, ის ბიჭი კაფედან და საერთოდ ყველაფერი. ძველ მეგობრებთან ერთად გართობაში ერთი კვირა ისე იპარება, თაროზე შემოწყობილი, სპეციალურად სოფლური ვოიაჟისთვის გამზადებული წიგნების არსებობა არც მახსენდება. მაგრამ ერთ დილას ვიღვიძებ და კითხვის სურვილი პირდაპირ ყელში მიჭერს. დაბარებულივით ვაპარებ ხელს დოსტოევსკისკენ, მაგრამ ახლა უკვე ვგრძნობ, მაგის დრო არაა. ჰოდა, მის გვერდით მომლოდინე, ხალხისთვის კიდევ ერთ უცხო წიგნს წელს ვავლებ და კითხვას ვიწყებ. ლიბროკუბიკულარისტი ვარ, ამიტომ ისევ საწოლში ვბრუნდები და უკვე პირველი გვერდის ჩამთავრებამდე ვხვდები, რომ ერინ მორგენსტერნის „ღამის ცირკი“ სასწაულ თავგადასავალს მპირდება.

მთავრ გმირებზე ოფიციალურად შეყვარებული ვხურავ წიგნის ბოლო გვერდს და როგორც ყოველთვის, გული მწყდება, უკვე წაკითხული რომ მაქვს.

„ - ბედნიერი კაცი ყოფილხართ!
- რატომ?
- რატომ და წინ ისეთი დიდი ბედნიერება გელით, მე კი ეს ბედნიერება უკვე განვლილი მაქვს, ეეჰ...
- რა ბედნიერება?
- პირველად წაკითხვის...“

ამის შემდეგ კიდევ რამდენიმე დღე გართობას მიაქვს. გართობაში წაქცევამდე დალევას, სიმინდის მოპარვას, კოცონის დანთებას, თამაშებს, უაზრო ბოდიალს, ჭორაობას და იმ რაღაცებს ვგულისხმობ, რასაც ხშირად ვაკეთებთ ხოლმე მეგობრებთან ერთად.

სოფელში ჩემი ყოფნიდან ორი კვირის თავზე აიმი მირეკავს. ტირის და ისე ჩხუბობს, წინასწარ მეცოდება საკუთარი თავიც და მეი ხომ საერთოდ, ლამისაა გამოვიგლოვო.

- მეზიზღება ეგ კაცი. სახლში აღარასდროს შემოვუშვებ, - სლუკუნებს, - როგორ მოვუშალო ნერვები, მომაფიქრებინე. ფიქრისგან ლამისაა ტვინში სისხლი ჩამექცეს.

მინდა ვუთხრა, ადექი და იაპონიაში გაექეცი-მეთქი, მაგრამ, ზუსტად ვიცი, მთელ ჯავრს ჩემზე იყრის. მე კიდევ ეგ არ მაწყობს და ვთავაზობ, ჩემთან ჩამოვიდეს. რამდენიმე წამს ჩუმდება. ალბათ ფიქრობს, რამდენად გაანერვიულებს მეის მოულოდნელი გაქრობით და ეღიმება. ხვალვე ჩამოვალო, მპირდება და იქამდე მითიშავს, სანამ ვეტყვი, გიტარა მოიპარე-მეთქი.

- ისევ დოსტოევსკიზე ფიქრობ? - წიგნით ხელში მიჭერს აიმი. უკვე რამდენიმე დღეა, რაც ქალაქიდან გამოიქცა და ოსტატურად იმალება თავისი ქმრისგან. არადა, მისი ჩამოსვლიდან მეორე დღესვე მეიმ მომწერა და მაგრად დამცინა ჩემი დაქალის გამო. გადაეცი, თუ დამალვა და ჩემი გაბრაზება უნდა, უფრო შორს მოუწევს წასვლაო. მე, რა თქმა უნდა, აიმისთვის არაფერი მითქვამს, ამიტომ მას ისევ ჰგონია, თავისი გეგმა წარმატებით მოქმედებს.
- ვერაფრით გადამიწყვეტია, წავიკითხო თუ არა, - წიგნს სხვა დანარჩენთან ვაბრუნებ.
- რა არ მესმის, იცი? ამაზე ისე ნერვიულობ, თითქოს მთელი შენი ცხოვრებაა დამოკიდებული. უბრალოდ წიგნია. რა გჭირს? შენნაირი უცნაური ჯერ არავინ მინახავს. არა, ბევრი ადამიანი მინახავს, რაღაცაზე დამოკიდებული და ჩაციკლული რომ ყოფილიყვნენ, მაგრამ შენნაირი - არა. თავს რატომ იტაჯავ?
- „მხოლოდ ტანჯვით მოიპოვება ბედნიერება!“ - ვუცინი.

საღამოს იმაზე ორჯერ უფრო მეტს ვსვამთ, ვიდრე ზოგადად. არადა მეზარებოდა, მაგრამ სამი ჭიქის მერე ისე გამიხსნა, ვიფიქრე, ახლა შეწყვეტა უაზრობა იქნება-მეთქი და ბოლომდე ვსვი. ზოგადად, იმ მდგომარეობას ვერ ვიტან, როცა არც ფხიზელი ხარ და არც მთვრალი. მე ან სულ ფხიზელი უნდა ვიყო და ერთი ჭიქაც არ დავლიო, ან ბევრი უნდა დავლიო და მერე უნიტაზზე გადამხობილმა გავატარო მთელი ღამე. ვერ ვიტან, როცა რაღაც მაწუხებს. თავბრუსხვევა - განსაკუთრებით.

დასაძინებლად გამთენიისას დავწექი. მზის ამოსვლამდე ჯერ კიდევ რამდენიმე საათი იყო დარჩენილი. ოთახს თვალი მოვავლე და მაინცდამაინც წიგნების თაროს მივაჩერდი. რამდენიმე წამს უაზროდ გავშტერდი, მერე ძლივს წამოვდექი და დოსტოევსკი გადმოვიღე.

- „ორეული“, - თითქოს ავტორს გამოველაპარაკე და ისევ საწოლისკენ წავედი, - პეტერბურგული პოემა. 1846 წელს დაიწერა, ციმბირში გადასახლებამდე.

გაუაზრებლად ვშლი და ვკითხულობ. გაჭირვებით, რადგან გონება ჯერ კიდევ ალკოჰოლს ებრძვის, მაგრამ შინაგანად ვგრძნობ, რაღაც რიგზე ვერაა. პირველ გვერდს ვერ ვცდები, მიჭირს. აქ მხოლოდ სასმელი ვერ იქნება დამნაშავე. ნახევრად ვერ ვიაზრებ, რას ვკითხულობ, მაგრამ მაშინვე ვჩერდები და წიგნიც ხელიდან მივარდება. ვხვდები, არასწორი წიგნია. არ შეიძლება, დოსტოევსკი ასე უბრალოდ წაიკითხო. არც ის შეიძლება, წარმოდგენა არ გქონდეს, რა წიგნს ეჭიდები. იქნებ, მაგ ერთმა, არასწორად არჩეულმა პროზამ გადაგიწყვიტოს მთელი მოგზაურობა და მაშინ დაამთავროს, როცა ყველაფერი უნდა დაიწყოს. ისევ იქ ვბრუნდები, საიდანაც დავიწყე. წამში ვხვდები, ისევ მეშინია დოსტოევსკის და უკვე დარწმუნებული ვარ, ჯერ დრო არ მოსულა. ჯერ ადრეა მის დიად აზრებს გავეცნო. მე ჯერ კიდევ იმხელა პატივს ვცემ მას, არ შემიძლია წაკითხვა შევბედო.

- „თუ დოსტოევსკის შემოქმედების მთავარ ძარღვს მივწვდებით, თუკი გავიგებთ ამ დედააზრს, მხოლოდ მაშინ შეგვეცვლება შიშნარევი მოწიწება მისი მხურვალე სიყვარულით“, - საკუთარ თავს ვეჩურჩულები და წიგნების კარადას ვშორდები.

ქალაქში რამდენიმე კვირაში ვბრუნდები. წაღებული წიგნებიდან თითქმის ყველა წაკითხული მაქვს. კვირა საღამოს აიმისთან ავდივარ. შესასვლელში მეის ფეხსაცმელს ვხედავ და მეღიმება.

- ჩაის დალევ? - სამზარეულოში შესვლისთანავე მეკითხება აიმი.
- ყავას, - მაშინვე ვპასუხობ. ვგრძნობ, მაშტერდება, მაგრამ არაფერს ამბობს და ახლავეო, ყავას მიმზადებს.

- იცი, რა ვიფიქრე? - ბოლო ყლუპ ყავას ვსვამ და ცარიელ ჭიქას ვაწვდი.
- შენ თუ იცი? - სისინებს და იცინის. მზერით ვემუქრები.
- იქნებ არ ცდებოდა ის ბიჭი კაფედან, - ნელა ვაპარებ. იმ ღამის მერე აღარც დოსტოევსკი მიხსენებია, აღარც მის სახელთან დაკავშირებული ამბები, - იქნებ ისიც მართალია და მეც. ყველა ადამიანისთვის სწორი დრო ცხოვრების სხვადასხვა მონაკვეთში დგება. ჰოდა, იქნებ იმისთვის ეგ დრო, ანუ დოსტოევსკის დრო, ადრე დადგა, ჩემი კი ჯერ კიდევ გზაშია და მელოდება. რას იტყვი?
- იმას ვიტყვი, რომ შენი ცხოვრებაა, შენი არჩევანი და გადაწყვეტილება. ვერავინ, განსაკუთრებით კი ვიღაც სრულიად უცხო ბიჭმა, ვერ უნდა გაგრძნობინოს თავი ისე არაკომფორტულად, როგორც ბოლო ერთი თვეა გრძნობ. ეგ მარტო მე შემიძლია, - იცინის, - და კიდევ დოსტოევსკის.

„ზოგიერთი წიგნი უნდა დააგემოვნო, ზოგიერთი კი უნდა გადაყლაპო, რამდენიმე უნდა დაღეჭო და მოინელო. ეს იმას ნიშნავს, რომ ზოგიერთი წიგნი მხოლოდ ადგილ-ადგილ უნდა იკითხო, ზოგიც უნდა წაიკითხო, მაგრამ არა სერიოზულად. რამდენიმეს კი მთლიანად უნდა გაეცნო, გულდასმითა და სრული ყურადღებით“ - ფრენსის ბეკონი.