ნაწილი მეორე

„შენი ღიმილი ნიშნავს, რომ
ღრუბლები აღარ ფარავენ ცას“


გზა სვანეთისკენ იმაზე გრძელი და ჩუმი აღმოჩნდა, ვიდრე წარმოედგინა ქალაქიდან გახიზნულ სოფას, რომელიც გაორმაგებულ მღელვარებასა და შფოთვას შეეპყრო მანქანაში ჩაჯდომისთანავე.
მგზვრობის მეექვსე საათი იწყებოდა უკვე და თვალი ჯერაც ვერ მოეხუჭა.
ლამის თითები დაემტვრია ნერვიულობისგან, თუმცა ვერ ხვდებოდა, რა მოქმედებდა მასზე ასე ძალიან; მდევრები, მის თვალწინ მოკლულის დასრულებული სიცოცხლე თუ გვერდით მჯდომის ჩუმი, იდუმალი და მუდამ კოპებშეკრული სახე... ან იქნებ სამივე ერთად.
დახურული ფანჯრისკენ მიბრუნებული თვალს არ აშორებდა სამოთხისეულ ხედებს. გაეგო კიდეც, სვანეთი განსაკუთრებით შთამბეჭდავია ზაფხულის ბოლოსა და შემოდგომის დასაწყისშიო და ასე ყოფილა მართლაც. გზად შემხვედრი ბუნების სურათი არწმუნებდა ამ აზრის ჭეშმარიტებაში.
შეფერადებულ ხეებში ჩაფლული ბუნება მოგაგონებდათ ბავშვობის უდარდელ დღეებს, როცა არ აწვებოდა მხრებს მძიმე პრობლემები... პრობლემები ყოველთვისაა ოჯახებში, ისეთ ოჯახებშიც კი, სადაც სიყვარულიც სუფევს და მატერიალური კეთილდღეობაც, თუმცა ის ბავშვობის წლები, როცა არ არსებობს პასუხისმგებლობები და ვალდებულებები, ჯერ აუფერულებს პრობლემას და შემდეგ აფერადებს ზუსტად ისე, როგორც ფურცლის კუთხეში დახატულ მცხუნვარე მზეს ხელებდაკაპიწებული, ოცდაოთხი ფერადი ფანქრით შეიარაღებული ბავშვი. პრობლემებიც ლამაზიაო თითქოს ბავშვობაში.

არცერთი იღებდა ხმას.
მანქანაში იჭრებოდა სუსტად მოელვარე მზის სხივი.
ხმაურიანად ჩამოწოლილიყო უხერხულობა მათ შორის, თუმცა ამჩნევდა გიორგი, თვალი მუდამ გზისკენ ეჭირა განერვიულებულ ქალს.

- ნუ გეშინია, - დაარღვია ყურს შეჩვეული მდუმარება კაცის ხავერდოვანმა ხმამ ისე, რომ არცერთი წამით მოუშორებია გზისთვის თვალი. სრულ სიჩუმეში გაჟღერებული სიტყვები უცხოდ მოხვდა სოფას ყურს, მიუხედავად იმისა, რომ აქამდეც მოესმინა უკვე მისი ხმა.
- არ მეშინია, - საკუთარმა მისუსტებული ხმამ თავადვე გააოცა ქალი. უნდოდა მკაცრად ეპასუხა, თუმცა საათების განმავლობაში ჩუმად მყოფს დაჰკარგვოდა სიძლიერე.
- კარგია, თუ არ გეშინია, - გიორგის გაურკვეველმა ინტონაციამ კიდევ უფრო დააბნია სოფა, თუმცა არ დაახვედრა მის მზერას თავისი და განაგრძო უკან ჩამოტოვებული ხეების გულმოდგინედ თვალიერება. მოაგონდა ბავშვობისდროინდელი თამაშიც, როცა მგზავრობით გადაღლილი თავს მოძრავი ხეების დათვლით ირთობდა. დასცინა საკუთარ თავსაც, როცა პირველად გაიფიქრა, ხეებიც მოძრაობენო ჩვენთან ერთად. ხეების ბედზეც ეფიქრებოდა სევდიანს, ისევე, როგორც ყველა უსულო საგნის... ყველაფრის გასულიერება უყვარდა პატარა სოფას, ყველას ბედნიერება უნდოდა ერთად. სტკიოდა გული, როცა სტკიოდა სხვას. მაშინაც ეტკინა, როცა საშკა ფარჯიანის გულს დაუმიზნეს ხუთივე ტყვია...

- სვანეთში სახლი გაქვს? - გაბედა სოფამ ხმის ამოღება და იმ ინტერესის დაკმაყოფილება, ჯერ კიდევ სახლიდან რომ დაუკარგა მოსვენება.
- ბებიას აქვს, ლილის. - დაუბრუნა პასუხი მშრალად.
- იქ არის?
- იქ არის.
- ბაბუა? - ჩაეკითხა ისევ, რადგან არ ეუბნებოდა არაფერს ზედმეტს.
- ისიც.
- გასაგებია... - შეიშმუშნა უხერხულად. თავი ზედმეტადაც იგრძნო და შეეშინდა, ვაითუ არ შემხვდნენო კარგად. ეშინოდა ადამიანების სოფას, ახლა კიდევ უფრო, როცა დიდ საფრთხესთან ერთად მიდიოდა სხვის კარზე.
- ყოფილხარ აქამდე? - დაენანა მარტოობისთვის გამეტებული ქალი გიორგის და გადმოხედა მშვიდი გამომეტყველებით.
- ზაფხულში, მესტიაში... ბავშვი ვიყავი მაშინ, ბევრი რამ აღარც მახსოვს, - უპასუხა მისი მოულოდნელი კითხვით დაბნეულმა.
- ბეჩოში მივდივართ, მაზერში. - ჩაილაპარაკა სასხვათაშორისოდ.
- როგორია? - ინტერესმა გაუნათა ჩამქრალი თვალები სოფას.
- დარჩენას ინატრებ სამუდამოდ, - ჩაეღიმა მკრთალად გიორგის. - ასეთია ზოგადად სვანეთი. ერთხელ თუ ჩაგითრია, უკან აღარ გაგიშვებს. თუ წახვედი, სულ უკან გექაჩება.
- იქ ცხოვრობდი?
- ხანგრძლივად არა, მაგრამ ვიცხოვრებ, - დასცდა მისდა მოულოდენლად ის სიტყვები, საკუთარ თავს რომ უმხელდა მხოლოდ.
- გექაჩებოდა, აბა? - გაიმეორა ღიმილით მისივე ნათქვამი.
- ყოველთვის.
ლამაზ მელოდიას ჰგავდა ქალის სუსტი ჩაღიმების ხმა.
საკუთარი თავიც გააოცა სოფამ, იმდენად ბუნებრივად გაეღიმა ამდენი ხნის გაუღიმარს.
მძიმე იყო ის ერთი ღიმილიც.
ისეთივე მძიმე, როგორც ხუთი ტყვიის ატანა საკუთარ სხეულში.
სულ რაღაც ერთი წამით გადმოხედა სახეშეცვლილ ქალს გიორგიმ და საკმარისი იყო, მიმხვდარიყო უსიტყვოდ.

- ბაბუით სვანი არ ხარ, არა? - აუტანელი დუმილის დარღვევა გადაწყვიტა ისევ სოფამ, რადგან ჭკუიდან გადაჰყავდა ათასნაირ ფიქრს.
- იქ გაიცნო გიორგიმ ლილი. მოგიყვება, აუცილებლად. არ გამოგიშვებს მაგ ისტორიის გარეშე, - ჩაეღიმა გიორგის ბაბუის გახსენებაზე.
- მიყვარს ძველი ამბები. მოვისმენ, სიამოვნებით! - აღტაცება გაერია სოფას ხმას.
- არ მოგაკლდება... საოჯახო სასტუმროდ გადააკეთეს სახლის ნახევარი და სტუმრებზე ზრუნვით ირთობენ თავს. უყვართ ადამიანები, მათზე ზრუნვაც, არ შეგეშინდეს, - ქალის ფიქრები წაიკითხაო თითქოს, იმდენად ზუსტი პასუხი დაუბრუნა მის შფოთვას. მძიმე ლოდი მოეხსნა სოფას გულიდან.
- სიმართლე გითხრა, ვღელავდი, - გამოუტყდა დარცხვენილი. - ხომ გესმის, ჩემს სიტუაციაში, ამხელა პასუხისმგებლობა... რასაც შენ აკეთებ, შეიძლება საფრთხეც შეგიქმნას. არ მესმის, რატომ მიდიხარ ამხელა რისკზე უცნობი ადამიანის გამო.
- გიკვირს?
- შენი... მიკვირს, - დაბნეული მზერით გაუსწორა თვალი. - გიკვირს, რომ მიკვირს?
- რთული დასაჯერებელია, როცა გეხმარებიან? - ინტერესიანი თვალები მოავლო დაძაბულს.
- რთული დასაჯერებელია კეთილგანწყობაც, თანაც უანგარო. იშვიათად შეხვდები ეგეთს. ადამიანებს აღარ ესმით ერთმანეთის, არ არის გასაკვირი. - მსუბუქად აიჩეჩა მხრები და ამოისუნთქა ღრმად.
- რას ფიქრობ, რატომ? - გამომცდელი მზერით გადმოხედა.
- რატომ აღარ ესმით ადამიანებს ერთმანეთის?
- თუნდაც.
- ესმით... ერთმანეთის ტკივილის არ ესმით, უბრალოდ. ყველა თავის პრობლემშია და აღარ რჩებათ დრო ერთმანეთისთვის, სხვისი ტკივილებისთვის, ხომ გესმის. ვისაც შეუძლია შენი პრობლემის მოსმენა და დახმარება, იშვიათია და გიკვირს. იშვიათი ყველაფერი გიკვირს ადამიანს.
- მესმის, რასაც ამბობ, - მსუბუქად დაუქნია თავი და გზისკენ გადაიტანა მზერა. - უბრალო ცხოვრებას, ბრალიანი სიკვდილი მირჩევნია მე, სოფა.
- სიკვდილი არავის ურჩევნია, გიორგი, - გააქნია თავი საკუთარ აზრში დარწმუნებულმა და ყველანაირი უხერხულობის გარეშე წარმოსთქვა მისი სახელი.
- წინადადება, რომელიც იწყება შემდეგ სიტყვებით: „არავის“, „არავინ“ ან „ყველას“, დასაწყისშივე პირობითი ცნებაა, სოფა. თავის მოსატყუებელი უფრო, ან თვალის, იქნებ. ყოველთვის იმსახურებს ალბათობის დაშვებას ის ერთი, რომელიც არ ეკუთვნის „არავის“ ან „ყველას“.
- არასწორად ცხოვრებასა და შეცდომების დაშვებას, სწორად სიკვდილი გირჩევნია? - ეჭვით აზიდა წარბები სოფამ.
- შეცდომები უნდა დაუშვა, მაგრამ ისეთი არა, მოინანიო და ვერ გაპატიოს საკუთარმა სინდისმა, - მძიმედ ამოიოხრა გიორგიმ და გაუკრთა მოქუფრულ სახეზე მწარე ღიმილი.
- როგორია სწორად სიკვდილი შენთვის, გიორგი? - სოფას ეჭვნარევი ინტონაციით დასმულმა კითხვამ გააღიმა გიორგი.
- ბევრი წლის წინ, ერთმა ადამიანმა მითხრა, ისეთი სიკვდილი მინდა, ჩემმა სახელმა რომ იცხოვროსო დიდხანს, ჩემ ნაცვლად, - ჩაეღიმა კვლავ. - ასეთ ადამიანს „არავისში“ რომ გაიყვან, დანაშაული არ არის, სოფა?
- სიკვდილის წინაშე რომ დგები, მანდ... აღარ არის ისეთი მარტივი, - დაიბნა და აიბლანდა საკუთარ აზრებში ქალი.
- ამ ერთმა ადამიანმა, ალბათობის დაშვებას რომ იმსახურებს ისეთმა, დახრჩობას გადაარჩინა ქალი და მოკვდა თვითონ. ცურვა არ იცოდა და იმიტომ, სოფა... გინახავს უფრო პირისპირ რომელიმე სიკვდილი? - ლოდივით მძიმე იყო გიორგის სიტყვები, უფრო მეტად ამბავი. მასზე უფროსი იყო ის ერთი ადამიანი, უფროს ძმას რომ ჰგავდა მაშინ, მის ბავშვობაში.
- მე რა სიკვდილიც მინახავს, ყველა სიკვდილი სჯობს იმას, - გაებზარა მზერა სოფას. დაამძიმა ამბავმა, სხვისმაც და საკუთარმა - უფრო.
- სამწუხაროა, - გულწრფელად უთანაგრძნო ახლობელი ტკივილი გიორგიმ.
- მეტიც, - დაუქნია მსუბუქად თავი.
სამწუხაროა და უფრო მეტიც, გაიფიქრა და ჩაეცინა მწარედ.
ბევრად მეტი.
აარიდა მზერა და დაუბრუნდა მოძრავ ხეებში ჩაფლულ ბუნებას სოფა.

დიალოგის მძიმე დასასრულის მიუხედავად, მაინც ესიამოვნა საუბარი ქალს. ჰგავდა მალამოს დამწვრობაზე. მიავიწყდა სულ ოდნავ თავისი ბედი, თავისი წარსული და გაურკვეველი მომავალი.
მიავიწყდა სულ ოდნავ, სულ დროებით, მოკლული საშკა ფარჯიანი.
სიზმარიაო, ფიქრობდა დიდხანს.
ცოცხალიაო საშკა, არწმუნებდა საკუთარ თავს დიდხანს.
ფანჯრიდან უყურებდა გზას.
ისე მიჰქონდა დაკლაკნილ გზას ტკივილები უკან, როგორც ხეები მიჰქროდნენ იქითკენ, საიდანაც მოდიოდა თვითონ.
უკან იტოვებდა.
წინ მიდიოდა თვითონ.
დროებით.
ან იქნებ სამუდამოდ.
ვინ იცის.

რთული გზის მიუხედავად, არ უგრძნია დაღლილობა. იმდენად გაერთო საუცხოო ხედების თვალიერებაში, ვერც გაიაზრა ისე გადაუხვია გიორგიმ სოფლისკენ.
ბეჩოს თემში მდებარე სოფელი მაზერი, რომელსაც მთელი თავისი მშვენიერებით გადმოჰყურებს მწვერვალი უშბა, სწორედ ის ადგილი აღმოჩნდა, რომელმაც დაარწმუნა, რომ სვანეთი მართლაც განსაკუთრებული სამოთხეა დედამიწაზე.
სუნთქვაც სხვანაირად მარტივი ყოფილაო თურმე, გაიფიქრა, როცა ჩამოსწია მანქანის ფანჯრის მინა და სახე მიუშვირა სასიამოვნო სიგრილეს. ჟრუანტელმა დაუარა სიცივისა და სიამოვნებისგან თვალდახუჭულს. შეერია ორგანიზმს სუფთა და ცივი ჰაერი ერთდროულად.
აკვირდებოდა ერთმანეთზე მიბჯენილ სახლებს, მათ შორის ბევრ დაცარიელებულს. გულზე მწარედ გაჰკრა აზრმა, რომ ეს საუცხოო ადგილი უფრო და უფრო მეტ მაცხოვრებელს კარგავდა. როგორ შეიძლება აქედან წახვიდე... ქალაქი ამჯობინო სამოთხისეულ ბუნებას...

მგზავრობის მერვე საათი იწყებოდა, მანქანა ორსართულიანი, ბაზალტის ქვით ნაშენი სახლის წინ რომ გააჩერა გიორგიმ. კიდევ უფრო ანერვიულდა სოფა და დამფრთხალმა გადახედა მშვიდად მჯდომს, ღვედისგან რომ ითავისუფლებდა თავს. წამის მეასედში შეათვალიერა საუცხოო სახლი, რომელიც, მიუხედავად ახალი რემონტისა, არ კარგავდა მოკრძალებულ, სოფლისთვის შესაფერის იერსახეს. გამოდიოდა თბილი შუქი ღია ფანჯრიდან.
მთებში ჩაკარგულ სახლს გადმოჰყურებდა მფარველივით მყარად მდგომი მწვერვალი უშბა.

მანქანის ხმაზე გამოვიდნენ სახლიდან მასპინძლები და ღიმილით დაიძრნენ მათკენ.
აკვირდებოდა გიორგის გამომეტყველებას სოფა.
კოპებშეკრულ სახეზეც კი ეტყობოდა ის სიამოვნება, სახლში ყოფნისას რომ გრძნობენ მისგან დიდხანს მოშორებული ადამიანები.
ჩაეღიმა ამის შემჩნევისას და გადავიდა მასთან ერთად მანქანიდან.

- ჩამოვიდა ჩემი სიამაყე! ბე! როგორ მომენატრე, გიორგი! - ჩამოსდიოდა თბილი ცრემლები ლამაზი პირსახის ქალს და ეხვეოდა მონატრებულ შვილიშვილს, ასაკის მიუხედავად, მუდამ ბავშვი რომ იყო მისთვის. - ეს რა ლამაზი გოგო ჩამოგიყვანია, გიო! - ცალი თვალით შეათვალიერა სტუმარი.
- სტუმარია ჩვენი, ლილი. - ლაღად გაუცინა აღტკინებულ ქალს და გადახვია მონატრებულ ბაბუას ხელი.
- გამარჯობა... - მიესალმა მანქანასთან აწურული სოფა ორივეს.
- ჩვენ სტუმრები არ ვიცით, შვილო, ჩვენს ოჯახში შემოსული, ოჯახია ჩვენი! - გაუღიმა დაძაბულ სოფას უფროსმა გიორგიმ და მოუხსნა ყველა ლოდი გულიდან. გაებადრა სახე ქალს.
- შემოდით, დროზე, გიორგი! მზად მაქვს ყველაფერი... კუბდარი ხომ გიყვარს, დედი? - დატრიალდა ქალი და მოესიყვარულა მორცხვად მდგომ სოფას. - შენი ოთახიც მზად მაქვს, არაფერზე იდარდო, სტუმრები გვიყვარს ჩვენ ორივეს! უცხოელებიც ხშირად გვსტუმრობენ. ისე მოსწონთ აქაურობა, წასვლაც არ უნდათ ხოლმე.
- რთულია, აქ მოხვდე და წასვლაც მოგინდეს მერე... - გაუღიმა მოხუცს და მასთან ერთად შევიდა სახლში. ჩამოიტოვა უკან ერთმანეთში მოსაუბრე ბაბუა და შვილიშვილი.
- დაიღლებოდი, გრძელი და რთული გზაა ჩვენამდე, მაგრამ უჭმელს ვერ აგიშვებ მოსასვენებლად! - ქოთქოთებდა ქალი და თეფშებზე აწყობდა ცხელ კერძებს. იმდენად სასიამოვნო არომატები ირეოდა სამზარეულოში, ჟრუანტელმა დაუარა სიცივისა და მგზავრობისგან გადაღლილს.
- ნამდვილად ვერ ვიტყვი უარს თქვენს სამზარეულოზე! - გაუცინა ქალს და იქვე ჩამოჯდა, მაგიდასთან.
- არ მახვეწნინო ხოლმე, არ მოგერიდოს ჩემი, შვილო... სტუმრად მოსულ ადამიანს ისეთი პატივი უნდა სცე, საკუთარ თავსაც რომ არ სცემდი არასდროსო, მამაჩემმა მასწავლა, სულ ბავშვი რომ ვიყავი.
- არ მინდა, რომ შეწუხდეთ... ისედაც ძალიან შეგაწუხეთ უკვე, - უხერხულად მოიბუზა სოფა, მაგრამ გული სიამოვნებისგან შეუფრთხიალდა ქალის სიტყვები რომ მოისმინა. რთული დასაჯერებელი იყო ამ დროში ასეთი მასპინძლობა... ეტყობოდა, რომ მთაში იყო. მთაში განსაკუთრებული მასპინძლობა და სტუმრის სიყვარული იცოდნენ.
- სტუმარი ღვთისაა, ჩემო ლამაზო! სოფა გქვია, არა? - თბილ ღიმილს არ იშორებდა მოხუცი სახიდან.
- დიახ.
- ჩემს დედამთილს ერქვა სოფია. არაჩვეულებრივი ქალი იყო, ჩემს ქმარზე მეტად მიყვარდა მგონი, დედამისი. - გაეცინა ქალს და გააღიმა ისიც. - აქედან წასულს, ისე მეშინოდა ქალაქის... უცხო ადამიანების. ჩემს ქმარს რა ენაღვლებოდა, აბა, შვილო... ქალაქელი ბიჭი იყო, ცა ქუდად არ მიაჩნდა და დედამიწა ქალამნად, დადიოდა თავაწეული, უდარდელად!
- ერთი მოვაცილე თვალი და ძვირების თქმა დაუწყია უკვე, ჩემს საყვარელ მეუღლეს! - ღიმილით შემოაბიჯა ოთახში მოხუცმა შვილიშვილთან ერთად. - თქვენს ქმარსაც გაუმხილეთ, მაინც რითი ხართ უკმაყოფილო, ქალბატონო ლილიკო?
- ქალაქში რომ მამწარებდი, დამავიწყდა გგონია? არც ეგეთი მოხუცი ვარ, ბატონო!
- სამაგიეროდ, შენ აქ არ მაკლებდი, ლილიკო! ერთს ისეთს გადმომხედავდა ხოლმე, მთელი კვირა შეშინებული დავდიოდი, შვილო. - სუფრის თავში დაიკავა თავისი ადგილი მოხუცმა და ცოლის უჩუმრად ჩაუკრა თვალი მათი კამათით გამხიარულებულ სოფასა და გიორგის.
- რა გეგონა, აბა, რომ ჩამოხვედი და მიპაჭუნებდი თვალებს?! მაგის ქალი ვიყავი, ამხელა ბეჟო შამფრიანის ქალიშვილი?
- ქალაქი განახე, ლილიკო... ცხოვრება განახე, ასე მიფასებ?! - აწვალებდა ცოლს.
- ქალაქი მანახა, ცხოვრება მანახა თურმე და გამომეკიდა მერე უკან! ბოლოს როდის იყო თბილისში, თუ ახსოვს ნეტა? - ბზრიალებდა ქალი ჩუმი ღიმილით და ამატებდა კერძებს ლამაზად გაწყობილ სუფრას.
- მოგიგო, გიო! სერიოზული ანგარიშით, თან. გაგანადგურა, ჩათვალე! - დაუკოცნა ორივე ლოყა ლილის გიორგიმ და მხარზე ხელი დაჰკრა გაღიმებულ ბაბუას. მხოლოდ მათთან ყოფნის დროს შეეძლო ყოფილიყო ის, ვინც ხუთი წლის წინ ძალიან ღრმად დამარხა... იყო ისეთი დროც მის ცხოვრებაში, მუდამ მხიარულს, სითბოს გამოხატვა რომ შეეძლო. ადამიანებთან კომუნიკაციაც სიამოვნებდა ადრე, მაგრამ ახლა, გაურბოდა ყველასა და ყველაფერს.
- ბებიას ბიჭი! - ჩაიქირქილა გიორგიმ და დასცინა შვილიშვილს სიყვარულით.
უყურებდა სოფა. აკვირდებოდა მათ თითოეულ მოქმედებას, სიტყვას... მტკივნეულად გაჰკრა გულში რაღაც ძალიან მწველმა. არასდროს ჰქონია მსგავსი ურთიერთობა ბებია-ბაბუასთან, მითუმეტეს მშობლებთან.
- მე ვაღიარებ მაინც, გიო, შენგან განსხვავებით! - თვალი ჩაუკრა ბაბუას და დაიკავა ადგილი სოფას გვერდით.
მათი შემხედვარე უცნაური მზერა გაცვალეს ერთმანეთში ცოლ-ქმარმა.
- შენ რომ აღიარებ იმას, რასაც მე - არა, მერე ვისაუბროთ, ბაბუ! - საჩვენებელი თითი დაუქნია გამაფრთხილებლად.
- ოხ, გიორგი! - ღიმილით გააქნია თავი გიორგიმ.

მშვიდად ივახშმეს. ბუხრის სითბო და შეშის ტკაცუნი კიდევ უფრო სასიამოვნოს ხდიდა საღამოს. ოდნავი მოთენთილობაც იგრძნო დანაყრებულმა სოფამ, თუმცა ოთახში მარტო ყოფნის იდეაც არ ხიბლავდა დიდად. იცოდა, მარტო დარჩენილი ვერსად გაექცეოდა იმ ფიქრებს, კოშმარებს რომ უქადდნენ მთელი ღამე, ამიტომ ერჩივნა მათთან ერთად ყოფილიყო, თუნდაც დაღლილი და ესაუბრა მანამ, სანამ ძილი არ მოერეოდა.
იმდენად ჯადოსნური საღამო იდგა, იმდენად სხვანაირი ჰაერი, ლამაზ სიზმარს ჰგავდა და არ ეთმობოდა დასასრულებლად.

- ძალიან გემრიელი იყო ყველაფერი, დიდი მადლობა! - ღიმილით ახედა მოფუსფუსე მოხუცს სოფამ.
- მოგეწონა? - ჩაეკითხა ღიმილით ლილი.
- ეს კერძი განსაკუთრებით. აი, ფხალს რომ ჰგავს, - ხელით მიანიშნა სუფრის შუაში ჩადებულ კერძზე. - რა ჰქვია?
- მესგვლაა, ჩვენებური ბალახი. მოხარშვის შემდეგ კარგად ვწურავთ და მხოლოდ ამის შემდეგ ვაზავებთ მაწონში, სვანურ მარილსა და მწვანილებში, - სახე გაუნათდა ქალს თავიანთ სამზარეულოზე საუბრისას. - ყველაზე მსუბუქ სვანურ კერძად მივიჩნევთ.
- თქვენს კარტოფლართან ერთად საოცრად გემრიელი იყო! - აღნიშნა სოფამ. - ხომ ასე ჰქვია?
- ასეა. კუბდარი ხომ მოგეწონა? - ჩაეკითხა კვლავ და დაუქნია მანაც ღიმილით თავი. - აი, ხვალ ყინცაარს მოგიმზადებ და ნახე, როგორ მოგეწონოს! ჩამოსულებს განსაკუთრებით მოსწონთ, მითუმეტეს კუბდარის შემდეგ.
- მართლა? რისგან მზადდება? - გაებადრა სახე სოფას.
- საქონლის ქონითა და ყველით. რა თქმა უნდა, სვანურ მარილთან და კუბდარის სუნალებთან უნდა იყოს შეზავებული და გამომცხვარი... ახლა მოცვის ჩაის და ნამცხვარს მოგიტანთ, ისაუბრეთ თქვენ მანამდე, - აშკარა იყო, სამზარეულოზე საუბარი ქალს განსაკუთრებით აბედნიერებდა და არც იღლებოდა იმ კერძების აღწერით, მთელი გულითა და სიყვარულით რომ ამზადებდა თავისი სტუმრებისთვის.
- რასაც თქვენ აკეთებთ ჩემთვის... მადლობა საკმარისი ვერ იქნება, მაგრამ მაინც, დიდი მადლობა თქვენ, ყველაფრისთვის! - დაიმორცხვა სოფა.
- ერთი მადლობა საკმარისია, სრულებით, ჩემო გოგო. ერთი გულწრფელი სიტყვა დღესასწაულს ჰგავს. სიტყვას დიდი ძალა აქვს, ბაბუ, ქმედებებს ჰგვანან ზოგჯერ. მალამოა გულწრფელი სიტყვა და დამწვრობა - არასწორი. ერთი ნაკლებად ცნობილი ამბავია... იცი, რომ უშბა ჩვენი არ არის?
- როგორ? - შეშფოთება და გაკვირვება ერთდროულად დაეტყო სოფას ხმას. ჩაეღიმა გიორგის, რომელსაც აქამდეც მოსმენილი ჰქონდა ბაბუისგან ეს ამბავი.
- სვანეთის მთავარმა, თათარხან დადეშქელიანმა, უშბა ერთ-ერთ მთამსვლელს, გამორჩეულ ალპინისტ ქალს, ცენცი ფონ ფიკერს აჩუქა თურმე. ქალის ოცნება ყოფილაო უშბის დაპყრობა, მაგრამ ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი დაზიანებულა და შეშლიათ ხელი. ეს ამბავი სვანებმა რომ გაიგეს, არ მოეწონათ. მივიდნენ დადეშქელიანთან და პასუხი მოსთხოვეს, როგორ შეიძლებაო გააჩუქო მთა. მართლაც, წარმოუდგენელია, არა? მაგრამ, იცი, რა უპასუხა დადეშქელიანმა? - უარის ნიშნად მსუბუქად გააქნია თავი ქალმა. - ვისაც უნდა აჩუქო, მთა ყოველთვის იქ იქნებაო, სადაც არის, ქალს კი სიცოცხლის ბოლომდე ემახსოვრება და ესიამოვნებაო ეს ჟესტი, რომ პატივისცემა გამოვხატეო მის მიმართ. წარმოიდგინე, უცხოელმა კაცმა, უცხო ქვეყანაში მისთვის ის გააკეთა, თავისი ეროვნების რომ არ გააკეთებდა, ალბათ, არასდროს... ვინ იცის, იმ ქალმა, ამის შემდეგ როგორ შეხედა ადამიანებს, უცხოელებს, სტუმრებს... ადამიანობას. იქნებ, როგორ ესიამოვნა ადამიანად ყოფნა, არა?.. ასეა ეს. ასეთი ძალა აქვს ყველა კარგ სიტყვას, ყველა კარგ ქმედებას, ყველა პატივისცემას, ყველა გვერდში დგომას. ადამიანის დახმარება ხომ ერთი სიამოვნებაა, მაგრამ შენი გაკეთებული სიკეთე, შენი გამოწვდილი ხელი, როცა არ ელის, სიცოცხლის ბოლომდე რომ გაჰყვება, იცი, როგორი გრძნობაა, ბაბუ? მხოლოდ ამისთვის რომ ღირს ადამიანად ყოფნა, ადამიანად დაბადება. მერედა როგორი რამეა მაინც ეს დახმარება? შენ ხომ ეხმარები, ფეხზე ხომ წამოაყენებ წაქცეულს... წლები გავა და ისიც იმავეს გაუკეთებს სხვას. გაახსენდება, გასაჭირში ღმერთმა გამომიგზავნაო დახმარება და თავადაც იქნება ღმერთის ხელი სხვისთვის. - ლამაზად იღიმოდა შეჭაღარავებული კაცი. ისე ლამაზად, სიკეთე მოაგონდა სოფას. სიკეთე რომ ადამიანი იყოს, უთუოდ ეს კაცი იქნებოდაო, ჩაეღიმა ქალს.
- მე ვერასდროს დაგივიწყებთ იმას, რაც ჩემთვის გააკეთეთ, - მორცხვი, მადლიერებით სავსე მზერა შეანათა თვალებით მოღიმარს სოფამ. ეტყობოდა, ბევრი რამ ენახა მოხუცის ატკივებულ, გაცრეცილ, მაგრამ სხივჩაუმქრალ თვალებს, საუბრისას მზის ამოსვლას რომ მოგაგონებდათ. მადლიერი იყო ღმერთის სოფა, ამ ხალხში რომ მოხვდა.
- ჩემთვის ისიც საკმარისი იქნება, შენ რომ არ მიატოვებ სხვას გასაჭირში და როგორც ვიცი, ასეც ყოფილა... ჩვენი ონისე გადაგირჩენია ციხეს. გაგირისკავს ძალიან.
- ჩემს რისკზე ბევრად დიდი ცოდვა იქნებოდა უდანაშაულო ადამიანის გასამართლება.
- შიში რომ გაგაკეთებინებს, შვილო, ეგრე ვერაფერი. ყველა აქამდე გაკეთებულ კარგ საქმეს ჩამოგანგრევს თავზე შეშინება, დაშინება ხომ საერთოდ... დიდი ძალაა სამართალს დაუდგე გვერდით, როცა იცი, ბევრს დაგაკარგვინებს... თავსაც. - მოხუცის ჩამქრალი, ბრაზითა და სინანულით აღსავსე ტონმა მიახვედრა, გამოეცადა კაცს ის ყველაფერი, რასაც ამბობდა. მოუსვენრად წამოდგა ფეხზე გიორგი და ზურგშექცევით, ხის ღია ფანჯრასათან დადგა. ჩამოეყრდნო ხელისგულებით და მიმართა მზერა უშველებელ, ცამდე აწვდენილ მთებს. შავი მაისურის მკლავები ზემოთ, იდაყვებამდე ასვლოდა და მარტივი შესამჩნევი იყო თვალისთვის ის წამიერი ჟრუანტელი, ბაბუის სიტყვებმა რომ მოჰგვარა. ასეთი ჟრუანტელი ან სიამოვნებამ სჩვეოდა, ან ძალიან ცუდი მოგონების მთელი სიცხადით შეხსენებას. წამებში გაიაზრა და გადაწყვიტა სოფამ, დიდი ტკივილი ექნებათო ოჯახს ნანახი.
- სკოლაში ვსწავლობდი... მეხუთე კლასში ვიყავი მაშინ, ეს ამბავი რომ მოხდა. იცი, როგორი დროა? კომუნისტებს მიაქვთ ქვეყანა. ისეთი სიმკაცრეა სკოლაში, ბუზიც ვერ გადაიფრენდა თავზე დაუკითხავად. ისჯებოდი. ყველაფერზე ისჯებოდი. დასჯა იყო, იცი, როგორი? ყველაფერი რომ სჯობდა. მაშინ... მასწავლებელს მოსკოვიდან ჩამოტანილი ძვირფასი საათი დაეკარგა. შეიძრა მთელი კლასი. იჩემებდა ეს ქალი, მოპარული იქნებაო რომელიმესი. გავიგიჟეთ თავი. არ გაჭრა. ჩაგვამწკრივა დაფასთან. ან აღიარეთ, რომელმა მოიპარა, ან დაგსჯით, ყველას მშობელს დავიბარებ და ნიშანს ვერ ეღირსებითო ვერცერთ საგანში... ეს იცი როგორი ამბავია, ბაბუ? სტალინს და ჰიტლერს ერთდროულად რომ დაეყენებინე კედელთან, - მხიარული ღიმილი უკრთებოდა მოხუცს სევდიან სახეზე და აღიმებდა სოფას. - დიდ განსაცდელში ჩავვარდით მაშინ. როგორ გინდა აღიარო ის, რაც არ ჩაგიდენია? რომ დაიბრალო, იცი, არც ისე სახარბიელო ბედი გელის, თან ვინ გაკმარებდა მაშინ მარტო დასჯას! ერთი ბიჭი გვყავდა კლასში... შეძლებული ოჯახიდან არცერთი ვიყავით, სად იყო მაშინ შეძლება, მაგრამ მას ჩვენზე მეტად უჭირდა... ძალიან უჭირდა, შვილო. დახეული ფეხსაცმლით დადიოდა, მაგრამ მაგას ვინ დაეძებს, საჭმელიც არ ჰქონდა მრავალშვილიან ოჯახს... ჩემმა ერთმა კლასელმა დაადო ხელი. სიამაყით მოახსენა მასწავლებელს, ის იქნებაო, დავინახე მარტო იყო კლასში, თქვენი ჩანთიდან აიღებდაო. აყვა ყველა. თავის გადასარჩენი გზა იპოვეს, აღარ დაეძებდნენ ტყუილ-მართალს. თავს იმართლებდა ყველა, აგერ, ვასიკომ თუ დაინახა, ასე იქნებაო უთუოდ, ტყუილს არ იტყოდაო. იმას კი ვერ მიხვდნენ, თუნდაც სიმართლე რომ ყოფილიყო, რამდენს აფუჭებდნენ... ვდგავართ დაფასთან, შემოიკრიბა მასწავლებელი, დამრიგებელი, დირექტორი... ბიჭის გასამართლებას აპირებენ. დგას ისიც, ჩუმად, თავაწეული. არც თავს იმართლებს, არც აღიარებს... ფილმის კადრივით მახსოვს ახლაც, როგორ გადმოდგა წინ ერთი ნაბიჯი ჩემმა კლასელმა, კახიმ. თამამად, ამაყად დაუდგა წინ შეკრებილ მასწავლებლებს, ყელმოღერებულმა უთხრა ყველას არ არისო ამ ბიჭის მოპარული. უსამართლოდ ექცევით უდანაშაულო ადამიანს, მაშინ, როცა ვერც ადასტურებთო მის ქურდობას. ვასიკოს სიტყვას როგორ ენდობით, რითი ადასტურებს ვასიკო, მისი მოპარული რომ არისო. პირველი იყო, ვინც გაბედა, მეორე ვიყავი მე... ამ დღის შემდეგ ნახევარ საუკუნეზე მეტი გავიდა. უამრავი წელი და მე ჩემი თავისთვის ვერ მიპატიებია მეორეობა, შვილო. იცი, რატომ? პირველი რომ არ ყოფილიყო, მეორეც არ იქნებოდა. ჩემი კლასელის თვალებიდან რომ არ მესესხებინა გამბედაობა, ვერ გავბედავდი, ალბათ, ვერასდროს. მაშინ, მეხუთე კლასელ ბიჭს ჰქონდა ყველაფერი ის, ახლა, მისი ნახევარი ზრდასრულებს რომ არ აქვთ. მან მასწავლა... მისმა მზერამ, სიამაყემ, ადამიანობამ. წაქცეულისთვის ხელისგაწვდენა რა ლამაზი ყოფილა, თურმე, მაშინ დავინახე, მაშინ გავიგე, პირველად... ვიდექი დაფასთან ატუზული და ვუყურებდი, როგორ იდგა ერთი მეხუთე კლასელი, სიმაღლეში მეტრი და სამოცი ბიჭი, ხუთი მასწავლებლის წინ და ხელს აშველებდა ეშაფოტზე ასაყვანად გამზადებულს... მაშინ მივხვდი, რომ საუკეთესო სილამაზეა, დაეხმარო მას, ვისაც სჭირდება. სამოცდათორმეტ წლამდე მოვედი თითქმის და ჩემი გონებიდან არ იშლება ეს სანახობა. შენ წარმოიდგინე, იმ ჩემი კლასელის გონებიდან თუ წაიშლებოდა ოდესმე, დასასჯელად გამეტებულს ის ერთი, თავისი ტოლი რომ გადაეფარა და იცავდა კბილებით მაშინ, როცა მისნაირმა ბევრმა ერთი ხელის მოსმით გაწირა? რა დაავიწყებდა მას ამდენ ბოროტში, ღმერთის გამოგზვნილ დახმარების ხელს? ამით იცხოვრებდა ალბათ ისიც, როგორც მე ვცხოვრობ ამდენი წელია...
- გადაარჩინეთ? - ამბის ეშხში შევიდა სოფა, მოსმენილისგან თვალზე რომ ჰქონდა ცრემლი მომდგარი.
- ის კი გადარჩა, ჩვენ - ვერა. დაგვსაჯეს ორივე მწარედ! - გაეცინა კაცს და გააცინა ქალიც, ღაპაღუპით რომ ჩამოსდიოდა ცხარე ცრემლები მომრგვალებული თვალებიდან. - მშობლებიც დაიბარეს... ბაბუაჩემი ჩაერია, თორემ გარიცხვას გვიპირებდნენ.
- საათს რა ბედი ეწია? - სევდიანად ეღიმებოდა სოფასაც, წვრილი თითებით იწმენდდა სახიდან ცრემლების გორგალებს.
- სამასწავლებლოში უპოვია მეორე მასწავლებელს! - ხმით გაეცინა კაცს.
- ღმერთო! - აღმოხდა სოფას. - ბოდიში არ მოგიხადათ?
- ბოდიში კი არა, კიდევ დაგვიმატეს, ურჩობისა და დაუმორჩილებლობისთვის. ქცევის კოდექსი დაგვირღვევია, თურმე, ჩვენ! არ შეიძლებოდა შეწინააღმდეგება, მითუმეტეს დირექტორის თვალწინ, - გულიანად იცინოდა უფროსი გიორგი. - ეს ამბავი იმიტომ მოგიყევი, ჩემო კარგო, რომ იცოდე, რამდენი წელიც უნდა გავიდეს, ღრმა სიბერეშიც, მომაკვდავსაც კი, გემახსოვრება უადამიანობაში გამოჩენილი ადამიანი. ეცადე ისე იცხოვრო, ბევრს მოაგონდე ასე ლამაზად.
- ტრაგიკული, თუმცა ლამაზი და ბევრისმთქმელი ამბავია!
- ტრაგედიები უფრო მეტს გვასწავლის, ვიდრე სიმშვიდე... მე ვერ გეტყვი, არ მაქვს ამის უფლება, რომ ვინმეს, საკუთარ თავსაც კი, ვუთხრა, რომ კარგია, რაც დაემართა. როგორ შეიძლება იყოს კარგი? არ შეიძლება, მაგრამ ამ არ შეიძლებაშიც არის თავისი წილი შეიძლება, იცი, ეს? .. ამიტომ ვამბობ ძალიან ხშირად, ჩემს შვილიშვილსაც ამას ვუმეორებ ბავშვობიდან, ერთი ტრაგედიის, ერთი უსამართლობის მეორეთი შეცვლა, თითქოსდა შვებას მოგიტანდეს, ყველაზე დიდი უსამართლობაა, რაც შეიძლება დამართო საკუთარ თავს. ტრაგედიამ უნდა გასწავლოს, გაგზარდოს... შენგან შექმნას ადამიანი. ზუსტად ისე უნდ შექმნას, როგორც მოქანდაქე ქმნის წლების განმავლობაში თავის ქმნილებას. ერთი უბედურება ისაა, ტრაგედიის თრევაა ძალიან მძიმე... სუსტია ჩვენი ბეჭები. სუსტია ჩვენი გონება, ყოველ ღამე. დღე არ გავა, თავი რომ არ შეგვახსენოს, მაგრამ ესეც გამოცდაა შენი, როგორც ადამიანის. უნდა ჩააბარო. შეიძლება იფიქრო, რა აზრი აქვსო ასეთ ცხოვრებას... ვკარგავ, ვკარგავ, მტკივა, განვიცდი... მე სხვას ვეხმარები... სანაცვლოდ რას ვიღებ? ტკივლს, კარგვას, განცდას... გვავიწყდება ზოგჯერ, ცხოვრებასაც რომ უნდა მივცეთ დრო... ამდენ დანაკარგში აუცილებლად გამოერევა მონაპოვარი, მთავარია არ დაგვავიწყდეს შემჩნევა... ვიღაცას გამოეპარება ხოლმე, ვერც ამჩნევს, არადა თვალწინ ჰყავს... - ზურგი აუწვა გიორგის ბაბუის სიტყვებმა. მიხვდა, უყურებდა ისიც. - გამსახურდიას უთქვამს, სიყვარული რომ არ გაჩენილიყო, სიძულვილი უთუოდ წალეკავდაო ქვეყანას... ჩვენი ვალიც ესაა, ადამიანებს. უნდა დავაბალანსოთ. ყველამ თუ ჩავიქნიეთ ხელი, აღარაფერს ექნება ბედნიერი დასასრული, არადა როგორ გვიყვარს წიგნები და ფილმები კარგად რომ სრულდება? სიძულვილით სავსე ქვეყანაში ვინღა დაგიწერს ბედნიერ რომანს? - ლაღად გაეცინა კაცს. აქამდე ვერ ნაგრძნობი სიმსუბუქე იგრძნო სოფამ, ამოუტრიალეს თითქოს მთელი გონება. აოცებდა კაცის მეტყველების უნარი... სულ უბრალო ამბავსაც იმდენად საინტერესოდ ყვებოდა, იმხელა აზრს დებდა თითოეულ სიტყვაში, თითქოს განზრახ არჩევსო სათითაოდ ყველას. იღიმოდა მოხუცი სევდის მიუხედავად, არ კარგავდა მაინც იუმორის გრძნობას და აქსოვდა პატარ-პატარა სიტყვებით, ამოსუნთქვა რომ შესძლებოდა დამძიმებულ გულს.
- სვანეთი განსაკუთრებული მხარეა. აქ პოულობს ყველა ყველაფერს, რაც კი ოდესმე დაუკარგავთ და უძებნიათ... სიმშვიდესაც იპოვი, თუკი ეძებ... მე, ჩემო კარგო, ის ადამიანი ვიპოვე, ჩვენს დროს გულის სწორს რომ ეძახდნენ! - განაგრძო კაცმა საუბარი.
- ხომ გითხარი, არ მოგაკლებს-მეთქი! - ღიმილით ჩამოუჯდა გვერდით გიორგი, რომელიც არასდროს იღლებოდა ბაბუის ისტორიების მოსმენით, თუნდაც აქამდე მოსმენილით. ოღონდ მოვისმინო, ყოველთვის მოვისმინო და თუნდაც ათასჯერო, ფიქრობდა ბავშვობიდან. უცნაური, უცხო ღიმილით გადახედა სოფამ კაცს, რომლის თვალსაც არ გამოპარვია ის სიმსუბუქე, ასე აშკარად რომ ერია მის ერთ გაღიმებაში... განსაკუთრებით ლამაზი იყო სოფა, როცა იღიმოდა გულწრფელად. უცინოდნენ თვალებიც და მთლიანი სახეც. უჩნდებოდა ფოსო მარჯვენა ლოყაზე. განსაკუთრებით ლამაზი ეჩვენა ეს დეტალი გიორგის... გამოიჭირა საკუთარი თავი და არ ესიამოვნა. მძიმედ გაჰკრა გულზე უცნაურმა შეგრძნებამ, თუმცა არც თვალის არიდება უცდია. ნიკაპით ეყრდნობოდა ხელს და სკამზე კომფორტულად გადაწოლილი, აკვირდებოდა იმ ემოციებს, ბაბუიის ისტორიები რომ იწვევდნენ ქალში.
- როგორ მიხვდით, რომ შეგიყვარდათ? - მორცხვად დაუსვა კითხვა სოფამ.
- ოხ... გრძელი ამბავია! ისეთი იყო, ისეთი ავი! - გააცინა ორივე კაცის უიმედო ამოოხვრამ. - სტუმრად ჩამოვედი მაშინ, ათას ცხრაას სამოცდარვა წლის ზაფხულში... ჩვენს გვერდით ცხოვრობს ლილის დის ქმარი ბერდია... ბერდიასთან ვიყავი მაშინ სტუმრად. მისი ნათესავის სახლიდან მოვდიოდით, სახლთან ახლოს ვიყავით უკვე, ჭიშკრიდან რომ გადმოვიდა და დავინახე... მას შემდეგ ვუყურებ... თვითონ არ მიყურებდა კარგა ხანს, მაგრამ მაინც შემოვახედე! შემეშინდა, ისე ამომხედა პირველად! თვალებით მესროდა ტყვიებს, მაგრამ ტყვია რა მოსატანია, ხანჯალი ჰქონდა სახლში ისეთი! - იცინოდა კაცი. - მამამისი გიჟს ჰგავდა, რომ გაიგო მე მიყვარდა, ქალაქიდან ჩამოსულს, მისი უმცროსი ქალიშვილი... შეურაცხყოფად მიიღო და დამიბარა თავის სახლში, ეგონა ვერ გავბედავდი აღიარებას, დასჯა უნდოდა ჩემი... მე კიდე არც ვაციე, არ ვაცხელე, ხელი ვთხოვე ქალიშვილის პირდაპირ!
- ისიც გაიხსენე, ძლივს რომ გამოასწარი ხანჯლიან სასიმამროს! - ჩაიქირქილა გიორგიმ და ბებიის შემოტანილი მოცვის ჩაი მოსვა. ერთი გადმოხედა სოფამ. ზედმეტი მზერა შეატოვა გაღიმებულმა. თვალებით ანიშნა გიორგიმ, გხედავო... დაფრთხა და აარიდა თვალი სასწრაფოდ.
- გამოვასწარი ჰქვია? მომხვდა ლამის! მაგრამ არ დავნებდი! ბოლომდე ვიბრძოლე და ბოლოს, ჩემთან ერთად სვამდა ღვინოს ყანწით, ჩვენს ქორწილში, გესმის, შენ, ჩემო შვილო? - დასცინა ბაბუამ შვილიშვილს.
- სვანეთი განსაკუთრებით გიყვართ, თანაც უამრავ ტურისტს მასპინძლობთ...- წამოიწყო საუბარი მცირეხნიანი დუმილის შემდეგ სოფამ.
- ქალაქში ყოფნა არც არასდროს მიყვარდა... თვალი მთებისკენ მეჭირა სულ, მაგრამ მაინც მომიწია ახალგაზრდობის ქალაქში გატარება. ჩემი სიმამრი რომ გარდაიცვალა, უფრო ხშირად ჩამოვდიოდით, გვეცოდებოდა სახლი მარტოობისთვის. საბოლოოდ, მაინც აქამდე მოვედით.
- ჩემი ოცნება იყო მთაში ცხოვრება, - დაუფიქრებლად წამოაყრანტალა აღტაცებულმა. ინანა კიდეც, მაგრამ გვიანი იყო, ნათქვამი ჰქონდა უკვე.
- ხოდა იცხოვრე... ჩვენთან! - გაუნათდა კაცს სახე. - რამდენი ხანიც გინდა, თუნდაც სამუდამოდ!
უხერხულად შეიშმუშნა სოფა. არც გაუხედავს იქითკენ, საიდანაც გრნობდა დაჟინებულ მზერას. ეუხერხულა განსაკუთრებით და სხვა თემაზე წამოიწყო საუბარი.
- გულდასაწყვეტია სოფელი რომ ცარიელდება... გზად ვაკვირდებოდი, ბევრი სახლია დაცარიელებული.
- მიდიან ახალგაზრდები... უნდა წავიდნენ კიდეც. სხვა ცხოვრებაც უნდა ნახონ. ქალაქიც უნდა გაიცნონ, დამოუკიდებლობაც, მაგრამ ჩვენი უბედურება ისაა, რომ ძიების პროცესში სახლის გზა გვავიწყდება ხოლმე... აქ ცხოვრებას ვინ დაეძებს, ზაფხულობითაც აღარ ჩამოდიან. იცი, რამდენი სახლია დაკეტილი? სათვალავი აგერევა, თვლა რომ დაუწყო, მაგრამ მე თუ მკითხავ, ბოლოს, ზუსტად ისე დაბრუნდებიან სოფლად ადამიანები, როგორც ქალაქში წავიდნენ ერთ დროს საცხოვრებლად. დედამიწის არ იყოს, ჩვენც ერთ ღერძზე ვბრუნავთ... ბოლოს ყველაფერი თავის საწყისს უბრუნდება, მაინც.


ლილის ჩაის დამამშვიდებელი ეფექტი ჰქონდა თითქოს. მოთენთილმა, დაღლილმა და ემოციებისგან გადამწვარმა ისე დაიძინა იმ ღამით უცხო სახლში, უცხოობის განცდაც რომ არ ჰქონია ცხოვრებაში პირველად.

* * *

სვანური დღეები ისე ლამაზად მიჰყვებოდნენ ერთმანეთს, თითქოს სამყაროსგან მოწყვეტილს, საუცხოო სამოთხეში ამოეყო თავი, სადაც არ არსებობდა ის ყოფითი პრობლემები, ქალაქში მუდამ თან რომ სდევდნენ ადამიანებს. მშვიდი, მაგრამ ქარიშხალივით აქტიური იყო მთაში ცხოვრება.
აქ ყველაზე უკეთ ისმოდა ბუნების ხმა, წუხილი, სიხარული, სიცილი... ფანჯარას გააღებდი თუ არა, ელვის სისწრაფით მოჰქროდა შენი მიმართულებით სიცივეშეპარული სუფთა ჰაერი.
სუნთქვაც სხვანაირი იყო აქ... უფრო მსუბუქი, უფრო სასიამოვნო.

შემოდგომის ფერებში ბზინავდა გაშლილ მინდორში ჩამწკრივებული ხეები. ოქროსფერი და ცეცხლისფერი სამოსი მოერგოთ ხეებზე ფაზიქად ჩამოკიდებულ ფოთლებს. ხვდებოდნენ ისინიც, დრო იყო დამდგარი თავიანთი სახლის დატოვების. დატოვებდნენ სამუდამოდ და იპოვიდნენ ახალს სიყავისფრეშეპარულ ბალახზე.

სამზარეულოს ფანჯრიდან აკვირდებოდა ბუნების სურათს სოფა. აკვირდებოდა და აგონდებოდა საკუთარი თავიც, მათთან ერთად.
ალბათ კიდევ დიდხანს იდგებოდა ასე, ლილი რომ არ შემოსულიყო ოთახში და არ გაეყვანა სასაუზმოდ, ლოჯიაში.

- გაიღვიძე, ბაბუ? - ღიმილით ამოხედა უფროსმა გიორგიმ, როცა ოთახში შესული დაინახა. გიორგიც იქვე იდგა, ღია ფანჯარასთან. გვერდულად გადმოხედა კართან ატუზულს და მოაშორა მალევე დამკვირვებლური მზერა.
- დიდიხანია. აქაური დილა ისეთი მშვიდი და სუფთაა, არ მინდა ძილში დავკარგო, - ხმაზეც ეტყობოდა სოფას ის აღტაცება, აქ ჩამოსვლის დღიდან რომ დაჰყვებოდა თან.
- ასეთ სიმშვიდეს მხოლოდ მთაში თუ შეხვდები. ქალაქის მტვერი, ბუღი და ხმაური რა მოსატანია ჩვენში, - გაუღიმა კაცმა. - პირველად რომ ჩამოვედი, სიმშვიდეს მიუჩვეველი, თორმეტი საათი ისე მეძინა, ვერ მაღვიძებდნენ, თურმე. რომ გავიღვიძე, მთებს გდავდგამდი მეგონა, ისეთი მოსვენებული ვიყავი, ენერგიით სავსე.
- მშვიდად მძინავს, ალბათ, ბავშვობის შემდეგ, პირველად, - გაეღიმა სოფასაც და ჩამოჯდა იქვე, ხის დაწნულ, საზურგიან სკამზე.
აქ ჩამოსვლიდან მეოთხე დღე იწურებოდა და საძილე წამალი ჯერაც არ დასჭირვებია. ისიც კი არ ახსოვდა, სად ჰქონდა შენახული თავისი წამლების ჩანთა.

- ძალიან კარგი! ცოტა მოისვენე და ლილიკო ჩვენს მეზობლებსაც გაგაცნობს. ჩვენს გვერდით ცხოვრობენ ლილის და, ნელიკო და მისი ქმარი, ბერდია. ის ბერდია, ამაშენა თუ დამაქცია, ჯერ რომ არ ვიცი! - ცოლი რომ დაინახა ოთახში შემოსული, გახუმრება გადაწყვიტა ეშმაკურად მოღიმარმა. იცოდა, გააბრაზებდა ცოლს. ჩაეღიმა სოფას, ქალის ალმოდებულ მზერას რომ ჰკიდა თვალი.
- ლილიკო, რამდენს გიბედავს? - აქამდე ჩუმად მდგომმა გიორგიმ ამოიღო ხმა. შეცბა ოდნავ სოფა და დამფრთხალმა გადახედა ბაბუის ეშმაკობით თბილად მოღიმარ კაცს, რომელმაც იმწამსვე დაუჭირა ინტერესიანი თვალები.
- შენც შეამჩნიე, გიო? მოუწევს, მე მგონი, ბაბუაშენს სამშობლოში დაბრუნება! - დოინჯშემორტყმული იდგა ქალი და არ აშორებდა ქმარს მტრულ მზერას.
- მუქარა მაინც შეცვალე, ლილიკო! - იცინოდა გაბრაზებული ცოლის ხილვით გამხიარულებული.
- ქმარს შევცვლი, ქმარს! მიყურე მერე, შორიდან! - არ ეპუებოდა ქალი, რომელსაც განსაკუთრებულ სილამაზეს სძენდა ასაკთან ერთად შემოპარული ჭაღარა და ნაოჭები. უმშვენიერესი ქალი იყო ლილი. ასხივებდა სილამაზეს დაუბერებელი თვალებით.
- გეუბნები, გიორგი, სერიოზული ანგარიშით გიგებს-მეთქი და არ იჯერებ! - დასცინოდა ბაბუას გიორგი.
- ვუთმობ, შვილო, ცოლია ჩემი, მტერი ხო არა?! - გაასავსავა ხელები კაცმა.
- შენი დასათმობი რა მჭირს, ნეტა ვიცოდე! ასე მაბრაზებს, შვილო, რაც ცოლად მომიყვანა, იმ დღიდან! ეს მცოდნოდა, ამას გავყვებოდი? - მიუბრუნდა ქალი სოფას, ბედნიერი ღიმილისგან სახეც რომ ჰქონდა ატკივებული უკვე.
- შენი გაბრაზება არ მომიშალოს ღმერთმა, ჩემო ლილიკო! - დაუჭირა ხელი და აკოცა თითებზე სიყვარულით. - გაბრაზებული შემიყვარდი მე, დაგავიწყდა?
მოხუცების თითოეულ სიტყვასა და ქმედებაში იმხელა სიყვარული, პატივისცემა და სინაზე იგრძნობოდა, გაფიქრებაზეც კი ჟრუანტელი უვლიდა სოფას. როგორ შეიძლება, ასეთ ოჯახში აღზრდილი კაცი იყოს ამდენად უჟმურიო, გაიფიქრა წამიერად გიორგიზე და ჩუმი მზერაც გააპარა მისკენ.
გამოიჭირა ისევ.
სწრაფად მოაცილა თვალები, არ ეთმობოდა თუმცა.

- ანასტასია გავაცნოთ, სოფას, ლილიკო. - ღიმილით გადახედა სოფას მოხუცმა. - ბერდიას და ნელიკოს შვილიშვილია.
- აქეთ არის ტასო? - იკითხა გიორგიმ და ამჯერად თვითონ შეათვალიერა მობუზული ქალი, ლოყებზეც რომ დასტყობოდა მკრთალი სიწითლე.
- გუშინ ჩამოუყვანია ბერდიას მესტიიდან.
- მესტიაში რა უნდოდა? - აზიდა წარბები გაკვირვებულმა გიორგიმ.
- კურსელებთან ერთად ყოფილა ქალბატონი, დასასვენებლად, - გამოეხმაურა ლილი.
- არ მოიკლოს, აკლია მაგას დასვენება, - ჩაიფრუტუნა გიორგიმ და გადააქნია თავი.
მოუსვენარი იყო ანასტასია, ბერდია ვეზდენის უფროსი, თუმცა ყველაზე განებივრებული შვილიშვილი. თბილისში გახიზნული ოჯახიდან, ანასტასია იყო ერთადერთი, არასდროს რომ არ ივიწყებდა საკუთარ მხარესა და ბებია-ბაბუას, ამიტომაც უყვარდათ ასე განსაკუთრებულად. მუდამ აქეთ მოუწევდა გული და არ უშვებდა შანსს ხელიდან, სწავლის პარალელურად მაინც აქეთ რომ გამოქცეულიყო. ტორნადოს ჰგავდა უშრეტი ენერგიით. ასწრებდა ყველაფერს და არ იკლებდა გართობასაც.
- კარგად გაუგებთ შენ და ანასტასია. ისეთი კომუნიკაბელურია, არ მოგაწყენს, - აღფრთოვანებით აქებდა ლილი დისშვილიშვილს.
- კომუნიკაბელური კი არა, ჭორბიუროა! - გამაფრთხილებლად გადმოხედა გიორგიმ სოფას და ხმით გაეცინა ლილის დაქაჩულ თვალებზე. - ყველაფერს დეტალურად მოგიყვება, ვინ ვისთან დადის, რატომ, როგორ, რანაირად... ჩაჯდება აქაურ ბებოებში, სხვათაშორის აგენტებად ჰყავს ჩანერგილი უმეტესობა და განიხილავს სოფლის ცხოვრებას. მოკლედ, ინფორმაციებით ვაჭრობს, ყოფილი „ჩეკისტია“ და მეტსახელიც აქვს.
- რა? - გაეცინა სოფას.
- ფელიქს ძერჟინსკის ეძახიან მოფერებით, - ისეთი სერიოზული სახე ჰქონდა გიორგის, გრიფით საიდუმლოს უმხელსო თითქოს.
- რატომ?
- ფელიქს ძერჟინსკიმ შექმნა „ჩეკა“ და მისი ხსნოვნის საპატივცემულოდ, ხომ გესმის?! - ლაღად ჩაეცინა გიორგის.
- გეყოფა შენ მაიმუნობა, დაჯექი და ჭამე ეს ნამცხვარი, ძვალი და ტყავი რომ ხარ დარჩენილი! - დაუცაცხანა ლილიმ ბავშვივით ამჩატებულ გიორგის, ძვალი და ტყავის არაფერი რომ არ ეტყობოდა რეალურად, თუმცა იმდენად სიამოვნებდა შვილიშვილის ხუთი წლის წინანდელ მდგომარეობაში ხილვა, თანახმა იყო, გაებრაზებინა კაცს ყოველ წამს. - მეზობლებს გაგაცნობ, სოფა. ისეთი სასიამოვნო ხალხია, მოგეწონება ყველა.
- ნახე, ნახე, როგორ ატყუებს! - მხარი გაჰკრა ბაბუას გიორგიმ და სიცილი აუტყდა სოფას დაზაფრულ მზერას რომ წააწყდა.
ისეთი ოჯახური გარემო იყო ამ პატარა ოთახში, წარმოდგენაც ცუდად ხდიდა სოფას.
- აბა, ბიჭო, აბა! სვანები ჰყავს მეზობლად და ეუბნება, ისეთი სასიამოვნო ხალხიაო! - ორ ხმაში იცინოდნენ ბაბუა და შვილიშვილი. აშკარა იყო, ლილის გაბრაზება ჰქონდათ მიზანში ამოღებული.
- თქვენი სასაცილოა სვანები, თქვე ქართლელებო?! - დამცინავად შეათვალიერა ლილიმ კაცები.
- დაგვცინა ახლა? - ღიმილით გადახედა ბაბუამ შვილიშვილს. - ორივეს მძიმე ხალხის სახელი გვქვია, მაგრამ რა გვეტყობა ჩვენ სიმძიმის, არა, სოფა? ერთი ამ სვანის ქალს ვერ მოვუხერხეთ ვერაფერი, თორე!
- სვანების სიფიცხეზე ბევრი მსმენია, გახუმრებაც საფრთხილოაო თან, - გაეღიმა უხერხულად სოფასაც. - ჰო, მართლა, ამაზე ერთი ამბავი გამახსენდა... ბავშვობაში, მესტიაში ვისვენებდით და მანდ მოვისმინე ამბავი ბეჩოს მთავარზე, ფუთა დადეშქელიანზე, თუ სწორად მახსოვს. დეტალებს ვერ ვიხსენებ, მაგრამ უშგულელებმა მოკლესო სასტიკად.
- ო! მთის ხალხში მსგავსი ამბები გასაკვირი არ არის, ჩემო კარგო! ახლანდელი გადმოსახედით, ბევრი ისეთი წესი აქვთ მთაში, რაც მორალურად გაუმართლებელი შეიძლება მოგვეჩვენოს, მაგრამ მთის ხალხის კულტურა და, განსაკუთრებით, სვანების, რამდენადაც რთული და სასტიკი ჩანს, იმდენად სამართლიანია. სვანები ფიცხი, თავისუფლების მოყვარული და სამართლიანი ხალხია, ეს თვისებები გამოარჩევთ მათ სხვებისგან,- დაიწყო თხრობა უფროსმა გიორგიმ. - ფუთა დადეშქელიანის მიზანი, რეალურად, სვანების თავისუფლების მისაკუთრება იყო. მასაც ის დაემართა, რაც ძალაუფლებისგან გაყოყოჩებულებს ემართებათ ხოლმე. მთელი სვანეთის დამორჩილება მოისურვა, მაგრამ არ დაანებეს უშგულელებმა. დიდ რისკზე წავიდნენ თავისუფლების სანაცვლოდ, რადგან დადეშქელიანს მათი თანასოფლელი ჰყავდა მძევლად, თუმცა ისიც თანახმა იყო, გაეწირა თავი, ოღონდ არ დამორჩილებოდნენ მტერს, თავიანთ სისხლს, მაგრამ მაინც მტერს. - გული ჩასწყდაო თითქოს, როცა წარმოსთქვა ბოლო სიტყვები. მასაც ხომ ჰყავდა მტრად თავისი სისხლი. მოეხუჭა თვალები ოდნავ, თუმცა ჩვეული სისხარტით განაგრძო ამბის თხრობა. - იცოდნენ, რომელიმე თანასოფლელი თუ მოკლავდა მთავარს, იმ გვარს ამოწყვეტდნენ დადეშქელიანები მთლიანად, ამიტომ მთელმა სოფელმა მიაბა თოკი თოფს და ერთად გამოსწიეს ჩახმახი. მთელმა უშგულმა მოკლა კაცი იმისთვის, რომ უბატონო ყოფილიყო სვანეთი... ზოგჯერ უკანასკნელი სისასტიკის გამოვლენა გიწევს, უარესი სისასტიკის დასამარცხებლად, როცა სხვა გზა აღარ რჩება. რას ვიზამთ, ასეთი შემთხვევებიც არსებობს, განსაკუთრებით ძველ დროში, სიტყვის ფასი ჩალას რომ უტოლდებოდა. შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, სიტყვითაც მოაგვარებდნენ, დარწმუნებული ვარ... იცი, "ლაგნაჟი ლიგნე", რა არის? - უარყოფის ნიშნად გააქნია თავი სოფამ. - პირველად სვანეთში გაჩნდა ხალხური მედიატორული სამართალი, რომლის მიხედვითაც, დანაშაულის ჩადენის შემდეგ, როცა არსებობდა ორი დაპირისპირებული მხარე, დამზარალებელი დაზარალებულთან აგზავნიდა მოციქულთა ორკაციან ჯგუფს და თუ ისინი მიაღწევდნენ შეთანხმებას, რომ საქმე მედიატორებს გადასცემოდათ, ამის შემდეგ იწყებოდა საქმის ძირფესვიანად შესწავლა... მედიატორების მთავარი მიზანი იყო, რომ სისხლისღვრის გარეშე გადაეჭრათ კონფლიქტი და შეერიგებინათ ერთმანეთთან დაპირისპირებულები. ხვდებით, თქვენ, რამხელა ჰუმანიზმია შუაგულ კავკასიონზე? - სიამაყით ჩაეღიმა მოხუცს. - მთავარი ისაა, რომ სვანურ ხალხურ სამართალში მოქმედებდა „ლაგნაჟი ლიგნე“, იგივე ნაცვალგების კანონი, რომელსაც, მე პირადად, სხვისი ფანჯრიდან გადახედვას ვეძახი, ისე კი, ამ კანონის მიხედვით, დაზარალებული დამზარალებელს სთხოვს, რომ თავი მის ადგილას წარმოიდგინოს და თუ დამნაშავე, დაზარალებულის „ფანჯრიდან“ გადმოხედვის შემდეგაც ამტკიცებს თავის სიმართლეს, მაშინ ხატზე უნდა დაიფიცოს და თან უნდა წაიყვანოს დაზარალებულის მხრიდან რამდენიმე ადამიანი - ლუფხვილი, ვინც თანახმა იქნება, რომ მასთან ერთად დაიფიცოს და ირწმუნოს მისი სიმართლის. საბოლოოდ, ამ ამბით იმის თქმა მინდა, რომ მიუხედავად სიფიცხისა და მდუღარე სისხლისა, სვანეთში არსებული ხალხური სამართალი ემყარებოდა ობიექტურობას, აზროვნებასა და რაც მთავარია, რწმენას. ერთმანეთის გაგებით, ერთმანეთის პატივისცემითა და რწმენით გამოჰქონდათ სამართლიანი გადაწყვეტილება, რაც ძირითადად შერიგებით სრულდებოდა. მიტევებაზე დიდებული, არაფერი შეუქმნიათ ამ ქვეყანაზე. მიტევება თუ შეგიძლია, ჩათვალე, რომ ღამე იმათზე მშვიდად გძინავს, ვისაც ეს არ შეუძლია, ბაბუ!.. ახალი კი, გიორგი, წაიყვანე გოგო და დაათვალიერებინე სოფელი, სანამ კარგი ამინდი და სინათლეა. - წყრომით გადახედა შვილიშვილს, აქაოდა აქამდე როგორ ვერ მოიფიქრეო.
- წამოხვალ? - გადახედა ისე, რომ არც შესცვლია მზერა. მსუბუქად დაუქნია თავი სოფამ, ვერ მიხვდა რა პასუხი სჯობდა, თუმცა სოფლის ნახვა ნამდვილად სურდა.
- წამოვალ თუ გცალია.
- თბილად ჩაიცვი, - თვალებით ანიშნა, მალე მომზადებულიყო. სწრაფად წამოდგა ფეხზე სოფა და დატოვა მარტო ბაბუა და შვილიშვილი. იღიმოდა კაცი და არ იღებდა ხმას.
- რა? - გაეცინა გიორგის ბაბუის ეშმაკურ ღიმილზე, მთელი დღე რომ დაჰყვებოდა თან.
- არაფერი, - აიჩეჩა მხრები მოხუცმა.
- არაფერი, ხო?
- ლამაზი გოგოა.
- და?
- მივათხოვოთ ბერდიას ძმისშვილს, რა და, ბიჭო! გაახილე თვალები. - დაუცაცხანა ლაღად მოღიმარ შვილიშვილს.
- არ დაიწყო ახლა! - თვალები აატრიალა გიორგიმ.
- აბა, ჩემს ასაკში რომ იქნები, მე აღარ ვიქნები და ვინმემ ხომ უნდა გითხრას! დროა, მიხედო საკუთარ თავს, გიორგი!
- არ მჭირდება მიხედვა. - პატარა ბავშვივით ჩაიფრუტუნა და ფეხზე წამოდგა გაღიზიანებული.
- შენ გგონია ეგრე, შვილო! ყველას სჭირდება... ყველას, გიორგი. სულ კი არ გეყოლება შენი შესაფერისი თვალწინ... შემჩნევა უნდა ყველაფერს.
- ლილისთან არ დაიწყო ეგეთები, თორემ ამას დაგიტოვებთ და მე წავალ, - წარბშეკრულმა დახედა ბაბუას და ინსტინქტურად გაიხედა იმ ადგილისკენ, სადაც წუთის წინ იჯდა სოფა.
- დატოვე, ბატონო, შენზე ხშირად მაინც ვხედავთ! - ჩაიფრუტუნა წყრომით კაცმა.
- სტანდარტული ბაბუის იმიჯი მაგრად არ გიხდება, გიუშ! - გადახვია ხელი შემრიგებლურად გიორგიმ და გაუღიმა დანაღვლიანებულს.
- არც შენ გიხდება სტანდარტული შვილიშვილის იმიჯი, ბავშვო! წადი, გოგოს მიხედე... დადეშქელიანის კოშკიც აჩვენე!


მიუყვებოდნენ ორნი ბილიკს.
არცერთი იღებდა ხმას.
ზოგჯერ დუმილი უფრო მეტს ამბობდა, ვიდრე სიტყვებს შეეძლოთ ეთქვათ.
სუსტად ანათებდა მზე.
წითელკრამიტიანი მჭიდროდ მდგომი ქვის სახლები იწონებდნენ თავს.
ბრწყინავდა უშბა, მათი დარაჯი, ორთავიანი მწვერვალი.

- ომარ დადეშქელიანის კოშკია. ათას ცხრაას ოცდახუთ წელს კოშკიც და სასახლეც დაანგრიეს კომუნისტებმა. ამბობდნენ, სასახლის ნანგრევებში მხოლოდ კოშკი იდგაო ამაყად, - წამოიწყო საუბარი გიორგიმ, როცა მიუახლოვდნენ დადეშქელიანის კოშკს.
- რატომ დაანგრიეს? - ამოუდგა გვერდით და შეათვალიერა კოშკი სოფამ. მესტიაშიც ენახა, მაგრამ სოფელში ამაყად მდგომი ერთადერთი კოშკი განსაკუთრებულად იწონებდა თავს.
- დადეშქელიანების დევნა იყო მაშინ დაწყებული. მურზაყან დადეშქელიანს მოუკლავს დასავლეთ საქართველოს გუბერნატორი, ორბელიანების სიძე, გაგარინი. ოცდაჩვიდმეტ წლამდე გრძელდებოდა მათი დევნა. და საერთოდაც, მაგ პერიოდიდან დაიწყო სვანეთზე კონტროლის დამყარების მცდელობები. ყველა მხრიდან უტევდნენ.
- რესტავრაცია დაუწყიათ, მაგრამ რამდენი კულტურული ძეგლი იქნება განადგურებული კომუნისტების დროიდან, - მოერია ბრაზი ქალს.
- ბევრი ძალიან. ახლაც სჭირდება განსაკუთრებული ყურადღება მემკვიდრეობას, მაგრამ სანამ არ ჩამოინგრევა, მანამ არ იხედებიან აქეთ, - ცივად ჩაილაპარაკა გიორგიმ და განაგრძეს გზა შემდეგ. - ამ დროს თოვლიც იცის ხოლმე.
- ისეთი ლამაზი შემოდგომაა, ისეთი ფერები, არ მინდა თოვლი! - დაიწუწუნა სოფამ და გზად მიმოფანტული ფოთლების ხრაჭუნს მოჰყვა.
- ყველა სეზონი თანაბრად ლამაზია სვანეთში. ზამთარი განსაკუთრებით მკაცრია, ამიტომ არ ვჩერდებით ხოლმე, - სასხვათაშორისოდ ჩაილაპარაკა გიორგიმ და გაუსწორა მზერა კალთებივით გადმოფარებულ მთებს.
- თბილისიდან ხომ არ დაურეკავთ? - ჩამწყდარი ხმით ჰკითხა სოფამ მცირეხნიანი დუმილის შემდეგ. დააწვა სუსტ მხრებზე უკან მოტოვებული პრობლემების სიმძიმე.
- ხშირად ვერ ვეკონტაქტები, ყველა წერტილში არ აქვს დაჭერა, მაგრამ ახალი არაფერია, ჯერ-ჯერობით, - უპასუხა მშრალად.
- არ მომატყუო, იცოდე! - მისკენ მოაბრუნა მიმავალი. ისე თამამად და მოურიდებლად შეეხო, თავადაც გააოცა საკუთარმა ქმედებამ.
- არ გატყუებ, - ჩაეცინა მის რეაქციაზე გიორგის. - დავიფიცო, გინდა?
- მოხდება რაღაც, გული მიგრძნობს, - მოაშორა ხელი ისე, თითქოს არც შეხებიაო.
- მოსახდენი უნდა მოხდეს.
- რა მარტივად საუბრობ?! - აღშფოთებულმა გაუსწორა მზერა.
- აზრი აქვს სირთულეს? - გადმოხედა მანაც გვერდულად. - დასაკარგი მაინც დაიკარგება და ისე შეეჩვევი ამ მოცემულობას, ბუნებრივად ასე უნდა იყოსო, იფიქრებ.
- ტკივილს და სიცარიელეს ვერ გაექცევი ვერსად, - ნირი წაუხდა ჩაფიქრებულ სოფას.
- შეეჩვევი. დრო ყველაფერთან გაჩვევს. ეგეც ბუნებრივად მოგეჩვენება მერე, - დარწმუნებით ჩაილაპარაკა გიორგიმ.
- ვერ ვაკონტროლებთ. მაშინ მითუმეტეს, როცა მოსაკლავად დაგდევს ორი მანიაკი! - წარბები შეკრა სოფამ.
- ვერავინ შეგეხება, - მკაცრი და შეუვალი იყო გიორგი. ამოუცნობი მზერით ახედა სოფამ და დატოვა უპასუხოდ.
შეუფრთხიალდა პატარა გული, ბავშვისას რომ ჰგავდა იმ წამს.
სხვანაირი უსაფრთხოება იგრძნო.
მშვიდად სუნთქვაც შეეძლო თითქოს მისი სიტყვებით შეგულიანებულს.
ჰგავდა სიმშვიდის სახლს, რომელიც არასდროს ჰქონია.
გიორგიც მიხვდა, მის სიტყვებში აღარ იყო მხოლოდ მიცემული სიტყვის სიმყარე.
იყო ოდნავ მეტი სხვა რამეც, სახელის დარქმევას რომ ერიდებოდა.

* * *

ლამაზი ოთახი ჰქონდა სოფას. სტუმრისთვის განკუთვნილი და კომფორტულად მოწყობილი. ხის კედლები, პატარა თარო და საკითხავი მაგიდა სასიამოვნო მყუდროებას სძენდა არცთუ ისე პატარა ოთახს. დასაძინებლად მომზადებულს ძილი რომ არ ეკარებოდა, დაძვრებოდა თაროებს შორის და დატოვებულ წიგნებს კითხულობდა იმ რეალობიდან გასაქცევად, რომელშიც თვალწინ დაუსრულეს ადამიანის სიცოცხლე... რომელშიც მოკლულის საცოლე ერქვა... რომელშიც მოსაკლავად დასდევდნენ და საფრთხე ემუქრებოდა ყველა მისთვის ძვირფასს.

კიდევ ერთი გასაკვირად მშვიდი საღამო იდგა. საბოლოოდ დაეპყრო ღამეს დღე. უკუნითი სიბნელე იყო გარეთ ჩამოწოლილი. თვითონ თავის საწოლზე იჯდა კომფორტულად და სქელტანიან წიგნს კითხულობდა ისეთი მონდომებით, რომ ვერც გაიგო კარზე სუსტი კაკუნი. მხოლოდ მაშინ ამოსწია თავი, სუსტად განათებულ ოთახში ნახევრად შემოსულ გიორგის რომ მოჰკრა თვალი. სპორტულად ეცვა კაცს. არასდროს უნახავს სოფას ამდენად შინაურულ სამოსში. დაძინებას აპირებსო ალბათ, გაიფიქრა წამიერად და კიდევ ერთხელ შეავლო თვალი დამკვირვებლურად. მზერით ჰკითხა შემოსვლის მიზეზი, რაზეც შესამჩნევად ჩაეღიმა გიორგის.

- ლილიმ მთხოვა, ამომეტანა. - ოთახში შემოსულმა, მომცრო მაგიდაზე დაუდო ჭიქა ჩაი და ალუბლის ნამცხვარი. ისეთი სურნელი დააყენა ოთახში ალუბლის მჟავე არომატმა, მთვარეულივით წამოდგა ფეხზე ქალი.
- გავსუქდები! აქედან ვეღარ გამიტანთ თუ ასე გავაგრძელე! - წუწუნით მიიწევდა მაგიდისკენ. პატარა ბავშვს ჰგავდა ძალიან.
- დავიხმართ ტექნიკას, არ იდარდო. - უდარდელად აიჩეჩა მხრები და ისე, რომ ქალის ბრაზმორეული თვალები არ შეუმჩნევია, საწოლზე ჩამოჯდა. გადაშლილი წიგნი რომ დაინახა, დასასრულისკენ წაღებული ფურცლებით, აიღო ხელში ისე, რომ არ დაეხურა.
- რას კითხულობ? - ინტერესით დაეკითხა და შეათვალიერა წიგნის სილურჯეში ჩაკარგული ყდა. გამოდიოდა თბილი ოქროსფერი აღმართული შენობის ერთადერთი ღია ფანჯრიდან და ჰყოფნიდა მისი სიკაშკაშე სიბნელეში ჩაკარგულ, ფარდაჩამოფარებულ მეზობლებს. მოპირდაპირე მხარეს თავს იწონებდა ამაყად მდგომი, მონაცრისფრო მანტიაში შემოსილი მთვარე, როგორც მთავარი მაყურებელი ღამის ქალაქში მცხოვრები ადამიანების ქმედებების.
- თაროზე ვიპოვე გუშინ საღამოს, ჩამითრია. - უპასუხა ისე, რომ არ შეუწყვეტია ნამცხვრის ჭამა. წამოდგა შემდეგ ჩაის ჭიქით ხელში და დაუჯდა გვერდით გიორგის, მუხლებზე რომ დაედო გადაშლილი წიგნი.
- ჰო? როგორია მერე?
- იცი, რას ამბობენ? - აღფრთოვანებით დასცდა სიტყვები.
- რაო, აბა? - ხმით გაეცინა კაცს მის ტონზე.
- „უნდა ეცადო ქარის პირდაპირ ისე იარო, წაქცეულსაც გეამაყებოდეს საკუთარი მარცხი“ - მუხლებიდან ააცალა წიგნი და ყელმოღერებულმა წაუკითხა თითქმის გაზეპირებული მონაკვეთი.
ეღიმებოდა გიორგის სოფას მონდომებაზე.
- სწორად უთქვამთ, - ხელებს ეყრდნობოდა საწოლზე გადაწოლილი. - ქარის პირდაპირ უნდა იარო ყოველთვის, თუკი გადარდებს მართალი... და თუ გადარდებს, შენს წაქცევასაც ექნება აზრი.
- მე რომ არ გავჩუმდი, ქარის პირდაპირ გავიარე, არა? - სუსტად ჩაეღიმა სოფას და გამოუჩნდა პატარა ფოსო მარჯვენა ლოყაზე.
- ქარის და ვაჩე ფარჯიანის ნერვულ სისტემაზე, - ჩაეღიმა მასაც. - მთავარია, ყველა საქმიდან ისე გამოხვიდე, საკუთარი თავი არ გესირცხვილებოდეს ბოლოს.
- და თუ გესირცხვილება, მაინც? - ჩაფიქრებული მზერით ახედა კაცს.
- ყოველთვის, ყველაფერში სწორი ვერ იქნები, მაგრამ გამოსწორებაც ხომ შეგიძლია. შეძლებით კიდე, ყველაფერი შეგიძლია, გინდოდეს მთავარია.
- ყველაფერი არ შეგიძლია... - გააპროტესტა და მოთავსდა საწოლზე ფეხმორთხმით.
- ხო, მკვდრის გაცოცხლება არ შეგიძლია, - გაუცინა მაინც, არადა საკუთარი თავისთვის უფრო ემძიმა ეს სიტყვები.
- შენი აზრით, კაცის მკვლელი იმსახურებს პატიებას? აქვს შანსი კიდევ ერთხელ ცდის? - საკუთარი თავის გაუკვირდა იმდენად ფრთხილად დაუსვა კითხვა. მაშინ არ იცოდა სოფამ, საკუთარ ტყავზე რომ ჰქონდა გამოცდილი გიორგის ამ კითხვის შინაარსი.
- შანსი ყოველთვის არის, სოფა. შენი თავი უნდა მოინანიო, პირველად, მერე სხვამაც რომ შეძლოს პატიება შენი ცოდვების, - მძიმე ოხვრას ამოაყოლა სიტყვები.
- ჰო?
- რატომაც არა, - ჩაილაპარაკა ისე, რომ არ მოუცილებია მზერა ერთი წერტილისთვის.
- ერთმა პერსონაჟმა მოინანია... აქამდე დაგვიანებული მეგონა, მაგრამ მკვლელებსაც შეძლებიათ საკუთარ თავში ადამიანის პოვნა, - იმედიანი გაუხდა მზერა ქალს.
- ინანა თუ მოინანია? - მრავალმნიშვნელოვნად ჩაეღიმა გიორგის.
- რა განსხვავებაა?
- ხომ იცი, როდიონ რასკოლნიკოვმა სამყარო უკეთესობისკენ შესაცვლელად, ერთი უსამართლობის მეორეთი ჩანაცვლება რომ მოისურვა?
- ვიცი, - დაუქნია თავი მსუბუქად. - „დანაშაული და სასჯელი“.
- თავისი ფეხით სადაც წავიდა, ხომ გახსოვს? - დამაფიქრებლად ჰკითხა გიორგიმ და გაუსწორა მზერა.
- მოინანია.
- „როცა დაინახა იუდამ, იესოს გამცემმა, რომ მსჯავრი დაადეს, ინანა…” და არა მოინანია. სინანული განიცადა, სინანული კიდე, იცი, როგორი რამეა? განაღვლიანებს, მაგრამ არა იმდენად, რომ შენში რაიმე შეცვალოს. მონანიება იცი რა იქნებოდა? - ინტერესით ამოხედა ქალს.
- რა? - დააბნია სოფა მისმა მზერამ.
- მისკენ უნდა შემობრუნებულიყო. შენი ცოდვის მერე, ღმერთისკენ რომ შემობრუნდები, ეგ არის მონანიება. რომ მოენანიებინა, ჯოჯოხეთიდანაც შეძლებდა ამოსვლას, - წამოიწია მისკენ და წიგნისკენ ანიშნა მზერით. - ინანა თუ მოინანია?
- მოინანია! - თქვა დარწმუნებით.
- წავიკითხავ, გამატანე, - ეღიმებოდა გიორგის.
- ჯერ არ დამისრულებია... თან ხომ გითხარი, თაროზე ვიპოვე-მეთქი, - გადაშალა წიგნი ყდის პირველ გვერდზე და წაუკითხა ლამაზი ხელნაწერი. – „მარგო“. ვინ არის მარგო, გიორგი?
- არ ვიცი... ალბათ, ბებიაჩემის სტუმარი იყო და დარჩა ეგ წიგნიც, - მხრები აიჩეჩა გიორგიმ. არავინ ახსენდებოდა სახელად მარგო.
- არ დარჩებოდა! - გადაჭრით ჩაილაპარაკა სოფამ და ხელი გადაუსვა ძვირფას ყდას.
- ვითომ, რატომ?
- ძვირფასია და არ დარჩებოდა.
- მაშინ დატოვა.
- რატომ? - წარბები აზიდა გაკვირვებულმა.
- ძვირფასი რაღაცები სხვასაც უნდა გაუზიარო, სოფა... ალბათ, იმიტომ დატოვა, შენ რომ წაგეკითხა.
- ლამაზი აზრია, მომწონს! - შემფასებლურად გადააქნია თავი და ჩაეცინა კმაყოფილს.
- ლამაზია, ხო. - უპასუხა ისე, რომ არ მოუშორებია მზერა მოელვარე თვალებისთვის.
შემოდგომისფერი თვალები ჰქონდა სოფას.
ღრმა და მოკაშკაშე.
სიმივით იჭიმებოდა მისგან გამომავალი სხივები და აბამდა მახეში მნახველს.
ჰგავდა რაღაც უსახელოს დასაწყისს ხანგრძლივად შეტოვებული მზერა.
აქამდე ვერშემჩნეულის შემჩნევის მცდელობას - უფრო.

- შენ აპატიებდი მკვლელს? - ხმა ჩაიწმინდა მისი მზერით აფორიაქებულმა, თუმცა გიორგის შეცვლილ გამომეტყველებაზე მიხვდა, სასიამოვნო მომენტის გაფუჭებას ჰგავდა მისი შეკითხვა.
- გააჩნია რას ვეძახით პატიებას. - უპასუხა და საწოლზე ხმაურიანად გადაწვა. თავქვეშ ამოიდო ხელები და ჭერს მიაშტერდა მოჭუტული თვალებით. ვერ ხვდებოდა, რა აჩერებდა ამ ოთახში ამდენ ხანს, არადა მხოლოდ ჩაის ამოტანა სთხოვეს.
- შურისძიების სურვილის დამარცხებას ვეძახით, მგონი. თუმცა, მტერი რომ მეგობარი გამხდარა, ეგეთი რამეც ხომ არსებობს?
- მტერი შეიძლება გახდეს შენი მეგობარი, მაგრამ შენიანის მკვლელი - ვერასდროს, - მკაცრად წარმოთქმულმა სიტყვებმა ოდნავ დაძაბა სოფა. - მკვლელისთვის მიმიტევებია იმდენად, რამდენადაც საკუთარი თავისთვის ადამიანის მოკვლის სურვილის გაჩენა.
- შეგეძლო მოგეკლა?
- შეძლებით ყველაფერი შეუძლია ადამიანს, სოფა. მანამ უნდა დაიჭირო შენი თავი, სანამ ნაბიჯს გადადგამ. ადამიანის მოკვლა ყველაზე დიდი ცოდვააო, ხო ასეა? ეგრეა, მაგრამ ცოდვას აბსტრაქტულად აღიქვამენ, ხოლმე. რა ჰგონიათ, სადმე ჩაეწერებათ? სადმე შავი სია არსებობს და იქ არის მონიშნული მხოლოდ? შენი სათრევია მერე ეგ ცოდვა. მთელი ცხოვრება უნდა ატარო და შეიმსუბუქო კისერზე ჩამოკიდებული ჯვრის სიამაყე.
- გამოსავალი რა არის?
- სად არის? - შეუსწორა კითხვა ღიმილით.
- ჰო, სად არის?
- ციხეში, ალბათ.
- რომ გამოვა, შეიცვლება? - დაუჯერებლად ასწია წარბი სოფამ.
- თუ ციხეშიც ვერ გააღვიძებს მიძინებულ ადამიანობას, ეგეთი კაცისთვის სუნთქვა სასჯელია, სიკვდილი - საჩუქარი.
- ციხეში ისეთი კომფორტი აქვთ, დანაშაულის სიმძიმეს ვერც აღიქვამენ, ალბათ.
- ციხეში რომ ხარ და თავისუფლება არ გაქვს, ეს უნდა აკეთებდეს გასაკეთებელს და არა დისკომფორტი. ბევრი უარესი გამოდის, ბევრიც ისეთი, როგორიც შევიდა, მაგრამ ნახე... არიან ადამიანები, რომლებიც რადიკალურად იცვლებიან, ხო? ამაშია აზრი. როცა „არიან“, ამას აქვს აზრი. ერთიც რომ იყოს ისეთი, ვინც უკეთესობისკენ იცვლება, მაინც აქვს აზრი. შენ რომ ადამიანი ხარ, იმას არ ნიშნავს, რომ მსაჯულიც ხარ. გინახავს ისეთი, ვისაც ცუდი საქმე ცუდად არ შემოუბრუნდა?
- კარგი რომ შემოუბრუნდათ ცუდად, ეგეთიც მინახავს.
- ჰო... ეგეთი მეც მინახავს. - თქვა და ცალყბად ჩაეღიმა. მოაგონდა საკუთარი თავი, ხუთი წლის წინანდელი.
- რაც უნდა ვეცადოთ, სამართალი მაინც შერჩევითია, - ღრმად ამოიოხრა სოფამ.
- გააჩნია რას დავუძახებთ სამართალს. თუ ვიღაცისთვის სამაგიეროს გადახდაა სამართალი, მაშინ ნუ ექნება იმედი, რომ ამ სამართლით იცხოვრებს მშვიდად. ყველაზე არამშვიდია ცხოვრება მაშინ, როცა შურისძიებას აჰყვები. ყველაზე სუსტია ადამიანი მაშინ, როცა რაღაც აზრი მართავს.
ამაღლდა გიორგი მის თვალში იმდენად, რამდენადაც შეიძლება ამაღლდეს ადამიანი მეორის თვალში.
განუზომლად დიდი ეჩვენა იმ მომენტში მისი ადამიანობა.
- დათუნას რომ მოეკლა შენი საქმრო... მითხარი, სოფა, როგორ მიუტევებდი, შენ? რა იქნებოდა შენთვის გამოსავალი, - მოულოდნელი იყო ორივესთვის ოთახში მიმოფანტული სიტყვების შინაარსი.
- დათუნას? დათუნა ვერ მოკლავს ადამიანს. - სოფას შეშფოთებულ ტონზე გულიანად გაეცინა გიორგის.
- ეგ აღარ თქვა.
- რა?.. რამე იცი?
- არა, არა. უბრალოდ, ეგრე ბრმად ნუ ენდობი ადამიანებს. ვინ რისი გამკეთებელია, არავინ იცის, ზოგჯერ საკუთარმა თავმაც არ იცის, როგორ მოიქცევა. - მოაგონდა ზურა, თავისი მამიდაშვილი. თავისი ბავშვობა და ყველაზე დიდი ღალატი.
- დათუნას რომ მოეკლა... წარმოდგენაც მიჭირს. არ ვიცი. - ანერვიულდა სოფა.
- მიზეზს ექნებოდა მნიშვნელობა? - ეჭვით დაეკითხა. განსაკუთრებით აინტერესებდა მისი პასუხი.
- ალბათ, ექნებოდა მინიმალური, მაგრამ მაინც ექნებოდა... არა, უფრო გააზრებას ექნებოდა, ვიდრე მიზეზს. გააზრებულად რომ მოეკლა? წარმოდგენაც მიჭირს. გააზრებულად რომ კლავ ადამიანს ისე, როგორც საშკა მოკლეს... უფასურდება, შენი მიზეზიც.
- მიზეზზე უფრო გადადგმული ნაბიჯის გააზრებას აქვს მნიშვნელობა. თავდაცვის ან სხვისი დაცვის დროს რომ შემოგაკვდება ადამიანი, ადამიანად რჩები მაინც, მაგრამ შენს თავს რომ მიიყვან ადამიანის მოკვლამდე, სრულდება ის წრე, ადამიანობა რომ ჰქვია. მერე არსებობაა უბრალოდ. არსებობ, სუნთქავ, აზრი არ აქვს ოღონდ.
- ასეა.
- ვინ მოგიკლა საქმრო, სოფა? - დაბალი ხმით ჰკითხა გიორგიმ.
- არ ვიცი. - უხეშად უპასუხა და წამოდგა ფეხზე. თავადაც ვერ მიხვდა, რამ გააღიზიანა ასე ძალიან.
- ბრაზობ? - გაეღიმა გიორგის. მისთვის რომ შემოებრუნებინა იგივე კითხვა, უარესი რეაქცია ექნებოდა, იცოდა ეს, მაგრამ რაღაც ძალა აიძულებდა დაესვა ის კითხვები, ტვინში რომ შემოუძვრა უჩუმრად.
- არა, რატომ, - აიქნია ხელი წყრომის დასაფარად.
- მოიცა, საქმრო მოგიკლეს და არ ბრაზობ? - შეუტრიალა კითხვა და ძლივს შეიკავა თავი, ხმით არ გასცინებოდა მის დაქაჩულ თვალებზე.
- რა? არა. მოიცა. ეგრე არ მითქვამს. შენზე ვთქვი! რა გაცინებს? სასაცილოა, გიორგი?! - მიაყარა სიტყვები ერთმანეთს განრისხებულმა. - არ იმსახურებდა ამას... არ ვიცი, რა დააშავა, რით დაიმსახურა, მაგრამ ვიცი, რომ არ იმსახურებდა!
- არ გიყვარდა შენ ეგ კაცი, ხო? - გამჭოლი მზერით შეათვალიერა განერვიულებული.
- კარგი ადამიანი იყო საშკა, გიორგი, - წაერთვა ხმა სოფას და მომუშტა სიმწრით ხელები. თვალწინ წარმოუდგა, როგორ ცურავდა თავისი საქმრო სისხლში. მოაგონდა მისი ჩამქრალი თვალებიც, დაჰკარგვოდა ის სიმწვანეც, მუდამ რომ ბრწყინავდა მასში.
- კარგ ადამიანებსაც იმეტებენ სასტიკი სიკვდილისთვის, - მოეხუჭა თვალები გიორგის და მძიმედ წამოდგა ფეხზე.
- მენატრება, - უსუსურად დასცდა ერთადერთი სიტყვა.
- გეცოდებოდა, სოფა? - მშვიდი გამომეტყველებით მოიხედა მისკენ კარისკენ ზანტი ნაბიჯებით მიმავალმა.
- მიყვარდა, როგორც ადამიანი, - ჩაილაპარაკა ჩამწყდარი ხმით და დახუჭა ცრემლმორეული თვალები. - მაშინ, როცა ეზიზღებოდა ყველას.

არეული მზერა მოავლო ქალის სახეს და ისე გავიდა, უკან აღარ მოუხედავს.
ამოცანა ამოხსნაო თითქოს, მაგრამ ეეჭვებოდა პასუხიც.
დიდხანს იჯდა სოფა ფეხმორთხმით გაშლილ საწოლზე და სდიოდა ცრემლები მანამ, სანამ არ დაუშრა მარილიანი სითხე.

* * *

თბილისი - სიბნელეში ჩაკარგული საღამო.

მარტოდმარტო იდგა ჩაბნელებული სასაფლაოს კიდესთან ვაჩე ფარჯიანი, შეშლილს რომ დაემსგავსებინა უკანასკნელ დღეებს მისი მუდამ მშვიდი სახე. დაეკარგა წონასწორობა საყრდენგამოცლილს, მაგრამ ვერ ბედავდა დანებებას... მის უკან იდგა ოჯახი.
რას არ დათმობდა, თვითონ ყოფილიყო თავისი პატარა ძმის ადგილას, მაგრამ გვიანი იყო უკვე.
აღარ ჰქონდა აზრი.
მოასწრეს.
სიმწრით იკავებდა ცრემლებს და იწმენდდა მანამ, სანამ გადმოკვეთდნენ თვალის ჯებირებს.
დიდხანს იდგა თავჩაქინდრული ძმის საფლავის პირისპირ და ვერ ბედავდა თვალის გასწორებას შერცხვენილი.
მხოლოდ მაშინ შედრკა გაყინული სხეული, ჯიბეში ტელეფონის ვიბრაცია რომ იგრძნო.
ისე უპასუხა, არც დაუხედავს ნომრისთვის.

- გტკივა ძმის ძვლები, ფარჯიანო? - გაისმა ამაზრზენი ხმა. ხმაზევე ეტყობოდა, იღიმოდა კაცი. ალბათ, კმაყოფილიც.
- ვინ ჯანდაბა ხარ? - წამოიყვირა დაბნეულმა და სწრაფი მზერა მოატარა სასაფლაოს ტერიტორიას.
არავინ იყო ირგვლივ.
- ო! გაინტერესებს არა, ვინ მოგიკლა ძმა? - ირონიულად წაისისინა ხრიწიანმა ხმამ. - ისე, მე შენს ადგილას, იცი, რა კითხვას დავსვამდი პირველად? რატომ... და შემდეგ ვინ. თანმიმდევრობა შეგეშალა ისევე, როგორც მკვლელის ვინაობა, საცოდავო! - ავად ჩაეცინა კაცს.
- ვინ ხარ-მეთქი, ვინ! - ღრიალებდა მწყობრიდან გამოსული და სწრაფი ნაბიჯებით ფარავდა მანძილს იმ იმედით, რომ დაინახავდა ვინმეს.
არავინ იყო ირგვლივ.
- რატომ, ფარჯიანო, რატომ და შემდეგ ვინ, მეთქი! არ მისმენ? - ჰკითხა ყალბი აღშფოთებით და ჩაეცინა ცინიკურად, გულისწამღები ღრიალი კიდევ ერთხელ რომ მისწვდა ყურთასმენას. - კარგია. უნდა გამწარდე, უნდა დაიტანჯო. ისე უნდა დაიტანჯო, ვაჩე ფარჯიანო, როგორც შენი ძმის ხელით გამწარებულები იტანჯებოდნენ!
- რა... რას ბოდავ, ნაბ*ჭვარო! ჩემმა ძმამ ვინ გაამწარა... გეშლება... მწარედ გეშლება და მაგ სიტყვებს გაჭმევ სათითაოდ, იცოდე! - დაეკარგა სიმყარე თავდაჯერებულ ხმას. საკუთარი თავი შეზარა პირველად, მუხლების დაუმორჩილებელი კანკალი რომ იგრძნო იმ რეალობის წარმოდგენისას, საკუთარმა გაზრდილმა რომ გაამწარა ადამიანი.
- მე მეშლება? მე მეშლება, ფარჯიანო?! იცი, მაინც, რა გააკეთა შენმა სანაქებო ძმამ? - დაეკარგა მის დამცინავ ხმას სიმშვიდე და აღრიალდა გამწარებული. - ჩემი და გააუ*ატიურა, შენმა ნაბი*ვარმა! თავისი მეგობრის და! ეგ კაცი იყო შენი ძმა, ვაჩე ფარჯიანო! მეგობრად მივიღე და ჩემს დას დაადგა თვალი! სიკვდილამდე მიიყვანა ჩემი და, შენმა გაზრდილმა! ისე უნდა ჩამეცხრილა, ისე უნდა მომეკლა, ვერ ეცნო დედამისს მისი დამპალი სახე! ისე უნდა დამესახიჩრებინა, როგორც ჩემი დაასახიჩრა, გესმის, შენ?! ისე უნდა გამომეყენებინა მისი საცოლე, როგორც გამოიყენა ჩემი! - ღმუოდა, როგორც დაჭრილი ცხოველი.
- რას ბოდავ... რას ამბობ, შე ახვ*რო! მოდი აქ, ჩემამდე მოდი, გაგატყავებ! - კისერს იზელდა აგონიაში ჩავარდნილი და მაგრად უჭერდა ხელს ტელეფონს, თითქოს მიაღწევდა დასადუმებლად იმ საზარელ ხმამდე, გამაყრუებლად რომ უწიოდა ყურებში.
- შენ რა კაცი ხარ, ვაჩე ფარჯიანო! შენ რა კაცი ხარ! ძმა ვერ გაზარდე, ძმას ვერ ასწავლე კაცობა! არაუშავს... ისე ჩამოგშლით, ისე გაგანადგურებთ, როგორც ჩემი ოჯახი გათელა შენმა გაზრდილმა, შენმა სატანა ძმამ! ჯერ ახლა ვიწყებ... ახლა! - გამოსცრა გამაფრთხილებლად და ავად ჩაეცინა, პასუხად ვაჩეს გახშირებული სუნთქვა რომ მიიღო. - რატომ გაჩუმდი, ჩამოგემსხვრა ძმის კერპი? ეგ რა არის... არაფერი... ეგ არაფერია იმასთან შედარებით, რაც გელით! დაელოდეთ, კარგად დაელოდეთ. შემდეგი ის იქნება, სასწაულებრივად რომ გადამირჩა... იცი, როგორ მოვექცევი? იცი? როგორ შენი მოექცა ჩემსას! გავიგე სვანეთში ყოფილა, ჭონიაშვილის სახლში. მოვინახულებ... გავერთობით. შენამდეც მოვალ, არ იდარდო, არ დამავიწყდები! - ისტერიულ სიცილს თან მოჰყვა გათიშული ზარის გულისწამღები წრიპინი.
გაშეშებული იდგა ტელეფონით ხელში ვაჩე ფარჯიანი.
თავში უროს ჩარტყმას ჰგავდა მოსმენილი.
შებარბაცდა.
დაეყრდნო სასაფლაოს ქვას.
ტვინში სისხლი ისეთი ძალით მოაწვა, ეგონა თავი გაუსკდებოდა.
აეწვა საფეთქლები სპაზმური ტკივილისგან.
გულზე იჭერდა ხელს ძლიერად.
ვეღარ გრძნობდა გულისცემას.
რამდენი ხანი იდგა ასე?
საუკუნე?
რამდემიმე საათი?
წუთი?
დროც გაჩერდა თითქოს მასთან ერთად.
დრომაც დაკარგა მნიშვნელობა იმ სიტყვების შემდეგ, გაცივებულ ძმას რომ ამტყუნებდნენ ასე შეუბრალებლად.
გულმა გამოტოვა ყველა დარტყმა.
შეძრა მთელი სასაფლაო მისმა ღმუილმა.
ტიროდა გამწარებული უფროსი ძმა.
ეწვოდა ყველა სიტყვა, როგორც მიზანში მოხვედრილი ტყვია.
არ ემორჩილებოდა სხეული საფლავზე დამხობილს.

- არა, არა! - ღრიალებდა ძმის საფლავზე დამხობილი და სიმწრით უშენდა მუშტებს ძმის გულზე დაყრილ ქვებს. - რა გააკეთე, საშკა... რა გააკეთე, რა! რატო... რატო, ბიჭო, რატო გააკეთე, მითხარი... არა, რა... ოღონდ შენ არა, ოღონდ შენ არა და ნებისმიერი... ნებისმიერი სხვა, საშკა... მატყუებს, ხო? მითხარი რა, მატყუებს, ხო? ვერ ... შენ ვერ. - ჭკუიდან გადასული იქნევდა ხელებს და ტიროდა მკვდარსაც და უღირსსაც ერთად.
ჩაუვარდა ხმა.
წაერთვა ძალაც.
რა მოისმინა?
ძლივსღა აათრია დაუმორჩილებელი სხეული და ჩამოჯდა თავისი უმცროსის საფლავის ქვის გვერდით.
აქცია ზურგი.
ვერ ბედავდა მისკენ გახედვას.
უცახცახებდა სიმწრით მხრები.
შეეშინდა.
შეეშინდა საკუთარი შეცდომის.
დიდი ხნის ჩამქრალი ეკრანი გაანათა სენსორზე შეხებით.
აკნაკნალებული ხელით მოიძია უტას ნომერი.

- მაის... სასაფლაოზე მოდი, გთხოვ... - აკანკალებულ ხრიალს ამოაყოლა რამდენიმე სიტყვა.
- რა ხდება, ვაჩე? რა ხმა გავს, ბიჭო? მოვდივარ! - გაიგო თუ არა ფარჯიანის ხმა, ფეხზე წამოხტა უტა. მიხვდა, რიგზე ვერ იყო რაღაც.
- ნომერს მოგწერ და შენ გადაურეკე სანდრო ჯაჭვლიანს... გამიგეთ ვინ არის, სასწრაფოდ.
მომწერეო ჩასძახა უტამ და გაუთიშა. მანქანაში იჯდა უკვე და მიჰქროდა სასაფლაოსკენ.
ვაჩეს განადგურებული ხმა აქამდეც მოესმინა, განსაკუთრებით ამ დღეებში, როცა ერთადერთი ძმა მიაბარა მიწას, მაგრამ ასეთი გამოცლილი და უსიცოცხლო არასდროს ყოფილა თავად ჩონჩხს დამსგავსებული.

აკანკალებული ხელით მიაგდო ტელეფონი და ძლიერად დასცხო მუშტი რკინას გულშეღონებულმა.

გაანათა ტელეფონის ეკრანი ორმა სიტყვამ.
"რეზი ჭკუასელი"
მანქანის მუხრუჭების ხმაც დაბარებულივით დაერთო მესიჯის წკარუნს.

- ვინ ჯანდანაა, რეზი ჭკუასელი? - გადმოხტა მანქანიდან უტა და მიუახლოვდა გაუნძრევად მჯდომს, თავი ხელებში რომ ჩაერგო ერთიანად გაფითრებულს.
- მეც ეგ კითხვა მაქვს, უტა, ვინ ჯანდაბაა რეზი ჭკუასელი, ჩემი ძმის მკვლელი?! - ამოიხრიალა ისე, რომ არ აუწევია თავი.
- რა? - ძლივსღა აღმოხდა მაისაშვილს. - მერე დგვარელი?
- არაფერ შუაშია! - დასცხო ხელი მარმარილოს რიკულს გამწარებულმა. - არაფერ შუაშია, გესმის? ჭკუასელმა მომიკლა... ისე უნდა გამწარდე, როგორც შენი ძმა ამწარებდაო ხალხს, უტა... იცი, რა მითხრა, უტა? ჩემი და გააუ*ატიურაო, გესმის, შენ? გესმის? ეშლება, ხო? მითხარი, ბიჭო, რომ ეშლება! რანაირად, უტა... ჩემს პატარა ძმას, ჩემს გაზრდილს ასე როგორ უნდა გაემწარებინა, უტა! ასე როგორ უნდა გაემწარებინა, ბიჭო, ხუთი ტყვია არ დანანებოდა მისი გულისთვის... რა გამომრჩა, მაის, რა! - თავში იშენდა ხელებს მკვდრის ლანდს დამსგავსებული. შეშლილივით ღრიალს აყოლებდა ჩუმ ბუტბუტს და ვერ აკავებდა ვერც უტას ძლიერი ხელები გამხეცებულს.
- რას მეუბნები.... ბიჭო, ვაჩე... რას ამბობ? არარსებულია, ვაჩე.. დაწყნარდი, ასე ვერ... ასე ვერაფერს გავიგებთ, გესმის? თავი უნდა აიყვანო ხელში. მომისმინე, მორჩა, საკმარისია...
ბრძოლის ველს დაემსგავსებინა ლამაზად მოწყობილი სასაფლაო უფროს ფარჯიანს.
ჩაიკეცა ძალაგამოცლილი.
დაეშვა მოწყვეტით და აქცია ზურგი სანატრელს.
- გოგო გააუ*ატიურა და დაასახიჩრაო, მაის... გესმის? - თავში იშენდა ორივე ხელს და ღმუოდა. - ჩემმა ძმამ, უტა... ჩემმა! როგორ... შენ მაინც ამიხსენი, შენ ხო მაინც იცნობდი, შენ ხო მაინც მიცნობდი, მაის... ბევრი გამომრჩა? ბევრი? ამდენი, მაის?
- ვაჩე... - გაებზარა ხმა უტას და დაუჯდა გვერდით. - არ იქნება მართალი, რა... არა, რა. არ იყო საშკა ეგ კაცი!
- რას ვიფიქრებდი ჯერ კიდევ გუშინ, მაის... რას ვიფიქრებდი ოდესმე თუ ვიტყოდი, დამსახურებულია ხუთივე-მეთქი, ბიჭო, ჰა?! თავი მქონია მოსაკლავი, უტა, თურმე, და არ მცოდნია, ბიჭო... - სიმწრით ეცინებოდა და ბუტბუტებდა ხმაწართმეული. - რას ვიფიქრებდი, დგვარელის ყველა სიტყვა მართალი თუ აღმოჩნდებოდა... რა გამიკეთე, საშკა... რა გამიკეთე, რა! ეს გასწავლე? ასე გაგზარდე, საშკა?
გული გახეთქვას ჰქონდა უტა მაისაშვილს, როცა ისმენდა ვაჩეს გატეხილ ხმას.
ვინ იცნობდა მასზე კარგად ვაჩეს და საშკას... მათ თვალწინ იზრდებოდა ისიც, მის ხელში იზრდებოდა საშკა და ყალიბდებოდა კაცად. არ არისო ფარჯიანი ეგ კაცი, უმეორებდა გაგიჟებული საკუთარ თავს, როგორც კი დასცდებოდა საზარელი სიტყვები ფიქრად.
- დარწმუნებული ხარ, რომ სიმართლეა? - სული შეეხუთა უტას.
- ასეთი ზიზღიანი ხმა მხოლოდ გამწარებულ ადამიანს აქვს, უტა, - ჩამწყდარი ხმით ჩაილაპარაკა სუნთქვაშეკრულმა.
- ჯერ ის გავარკვიოთ, ვინ არის ეს ჭკუასელი... ვინ ჯანდაბაა, ბიჭო, იმის თავიც არ ჰქონდა მოსულიყო და ეთქვა? დაგირეკა, ვაჩე? - სიმწრით ეცინებოდა უტას.
გონება გაუნათდაო თითქოს.
ახლა გაიაზრაო ყველა სიტყვა, გულისგამაწვრილებელ სიჩუმეში მჯდომმა.
სულ სხვა საფიქრალი გაუჩნდა უცებ.
მნიშვნელოვანი უფრო.

- ჯანდაბა! - ცივი წყალი გადაასხა უტას სიტყვებმა. - სოფა! ჯანდაბა!
- სოფა? - დაიბნა უტა. - რა შუაშია?
- სვანეთში უნდა წავიდე! - შეშლილივით გადმოხედა გაოგნებულ უტას და სწრაფად წამოხტა ფეხზე ისე, რომ აღარ მოუხედავს ძმისკენ.
ფეხდაფეხ მიჰყვა მაისაშვილი.
- განცხადება უნდა გამოვიტანო ჯერ... მომიგვარე ეგ საქმე, მაის, სასწრაფოდ, ჯარიმის თემა იქნება მხოლოდ. ამ საღამოსვე უნდა მოვუხსნა დგვარელს ბრალდება, - თავის მანქანაში ჯდებოდა, უტას რომ მოუბრუნდა.
- სვანეთში რა გინდა? მეც წამოვალ, ასე როგორ გაგიშვა, ბიჭო, რას გავხარ იცი მაინც? მარტო ვერ გაგიშვებ! - თავი გააქნია უარის ნიშნად უტამ. - არა... გამორიცხულია, მეც მოვდივარ!
- მარტო უნდა წავიდე, უტა.
- რატომ, ბიჭო! რა ხდება... რა ჯანდაბა გჭირს! ადამიანს არ გავხარ, რამე არ დაგემართოს... შენც ნუ დაგვემატები ახლა!
- ჭკუასელი წავიდა სოფასთან, - ამოიგმინა და ძლიერად დასცხო საჭეს ხელი.
- მახე არ იყოს, ვაჩე... არ გიტყუებდეს! - დაიძაბა უტა და ხელისგულებით ჩამოეყრდნო მანქანის ღია ფანჯარას.
- მომისმინე, უტა... თუ ჩემმა სხვა გააუბედურა... თუ მართლა ისე მოექცა, როგორ ამბობენ... ვალდებული ვარ, გესმის? ვალდებული ვარ... ვერ ვუყურებ შორიდან, როგორ იძიებს შურს! - ჩაუწყდა ხმა ვაჩეს.
- ჰოდა, მეც წამოვალ! მარტო ვერ გაგიშვებ ვიღაც გაგიჟებულ მანიაკთან! - გაჯიუტდა უტა.
- აქ ხარ საჭირო, მაის... ჟღენტთან შენ უნდა მოაგვარო... მხოლოდ ის უთხარი, რომ დამირეკა და აღიარა, გესმის? დანარჩენი მერე, რომ ჩამოვალ... ჩამოვალ, აუცილებლად. - უთხრა და სწრაფად დაძრა მანქანა. გიჟივით მიაქროლებდა ჩიხებს შორის. ქარიშხალივით შევარდა სახლში ისე, რომ არ შეუმჩნევია გაკვირვებული მშობლების მზერა. დაედევნა მამა ოთახისკენ წასულს, ზურგჩანთაში რომ ტენიდა უკვე ტანსაცმელს.
- სად მიდიხარ, ვაჩე? - გაკვირვებულმა შეაბიჯა შვილის ოთახში კაცმა.
- საქმე მაქვს, - უპასუხა ისე, რომ საქმე არ შეუწყვეტია.
- იმაზე მნიშვნელოვანი, ვიდრე გამწარებულ დედასთან ყოფნაა? - გულში მოხვედრილ ტყვიას ჰგავდა მამის სიტყვები.
- მნიშვნელოვანი უფრო, - მოეხუჭა თვალები სიმწრით.
- გეკითხები, სად მიდიხარ-მეთქი, ვაჩე! პასუხის ღირსსაც არ მხდი, შვილო? - ხმას აუმაღლა კაცმა.
- საკმარისია, მამა, უკვე! - სიმწრით მოეკუმა ტუჩები, ვერ ეტყოდა სიმართლეს.
- შენც რომ ვინმემ მოგკლას... შენც რომ ისე მოგექცნენ, როგორც ერთი კვირის წინ ჩემს უმცროსს! შენს სისხლთან ერთად დაიღვრება ჩემიც, იცოდე. ახლა წადი, შვილო. წადი მნიშვნელოვან საქმეზე.
- ვერავინ მომკლავს, - საკუთარი თავიც ვერ დაარწმუნა თავისივე სიტყვებმა.
- შენ ვის მოკლავ? - გამომცდელად ახედა შვილს, ასეთი რომ არ ენახა არასდროს. - კაცი რომ მოკლა, ვაჩე? კაცი არ მოკლა, ვაჩე... მეტი აღარ გამანადგურო, შვილო... ორივე შვილს ნუ დამამარხინებ ერთად, ვაჩე!
- არავის მოვკლავ, მამა! - საკუთარი სიტყვები შეეეჭვა ფარჯიანს.
- მაშ, შენს ნამუსზე იყოს შენივე პირობა, - გაუკრთა მწარე ღიმილი კაცს და დატოვა მარტო უარესად განერვიულებული.

კიდევ უფრო შეეკუმშა გული, მამის სიტყვები რომ დაემგზავრა ურთულეს გზაზე. რაც მოჰყვა ხელში, გაღიზიანებულმა ჩაჩურთა ჩანთაში და გამოგლიჯა ოთახის კარი.

- ვაჩე! - აღელვებით წამოიძახა მისი დანახვით გაკვირვებულმა ქერათმიანმა, უნებართვოდ რომ შეიჭრა კაცის ოთახში.
- ნინა? - წარბები გაკვირვებისგან აზიდა ვაჩემ, შუა ღამეს საკუთარ სახლში რომ გადააწყდა ქალს. - რას აკეთებ აქ?
- გელოდებოდი, - ლამის თითები დაემტვრია ნერვიულობისგან. - ნახვა მინდოდა შენი.
- რატომ? - ჰკითხა უინტერესოდ და მოიგდო ჩანთა მხარზე.
- სადმე მიდიხარ? რა სახე გაქვს? - ხმა ჩაუვარდა დაბნეულობისგან ნინას.
- არ მცალია ახლა, ნინა... სხვა დროს, - არ შესცვლია სულერთია გამომეტყველება და გვერდით გასწია კარში ჩახერგილი.
- მოიცა... არ წახვიდე. ცუდად ხარ? სისხლი გდის? - ხელით დაიჭირა წასასვლელად მომზადებული.
- ნინა, არ მცალია-მეთქი! - დაუღრინა მობეზრებულად. - გამატარე.
- გადაგიხვევ ხელებს, გთხოვ... არ წახვიდე ეგრე, - კარში მდგომი არ უშვებდა ოთახიდან.
- არ მცალია, არ გესმის? - თვალები აატრიალა მის გაჯიუტებულ ტონზე ფარჯიანმა, მაგრამ დაჰყვა მაინც. ახლაღა შეამჩნია ემოციებისგან გაყინულმა, სასაფლაოზე ბრძოლის კვალი რომ ასახვოდა ორივე ხელზე. დახეთქილი ჰქონდა ხელისგულები და უნებართვოდ სდიოდა სისხლი.
- მალე მოვრჩები, - აარიდა დაბნეული თვალები და სწრაფად მოიტანა სპირტი და ბამბა, ინფექციის შეჭრის საშიშროება რომ აეცილებინა თავიდან.
- რა საქმე გქონდა, შენ?
- მაინტერესებდა როგორ იყავი... - შეიშმუშნა უხერხულად.
- რატომ?
- არ შეიძლება მაინტერესებდეს? - გააკვირვა ვაჩეს უხეშმა ტონმა ნინა.
- იმდენად არა, სხვისგან გაგებული არ იყოს საკმარისი, - უპასუხა უკმეხად და აარიდა მზერა.
- რატომ უხეშობ? - გაღიზიანებულმა შეკრა წარბები ისე, რომ არ შეუწყვეტია საქმე.
- არ მჭირდება მოწყალება, - ჩაიფრუტუნა გაღიზიანებულმა და შეაშვებინა ხელი.
- საიდან მოიტანე?
- შეგეცოდე და მოხვედი? - ირონიულად ჩაეცინა ვაჩეს.
- ბატონო?
- ჰო, რატომ გიკვირს? როდის მერე ინტერესდები შენ, ჩემით?
- ვაჩე! - ამოიყვირა მოგუდული ხმით შეურაცხყოფილმა.
- რაო, ნინა? - გამოკვეთა მისი სახელი და ჩაეცინა მწარედ. - ერთი ის მითხარი, დიდიხანია გეზიზღები?
- საიდან მოგაქვს? - გაშრა ქალი. - როდის მეზიზღებოდი, ვაჩე?
- ახლა რა მოხდა, შეგეცოდე? რაო, ძმა დამარხა და მივალ, ერთ-ორი თბილი სიტყვით დავამშვიდებო?
- სულ გააფრინე, ხო?
- ხმადაბლა უნდა ისაუბრო ხოლმე დაქალებთან, ნინა, - ამოიოხრა მასთან კამათით დაღლილმა. - შეგიძლია, გაიწიო?
- რაებს ბოდავ, ხვდები მაინც? - განრისხდა ქალი და მიუახლოვდა კიდევ უფრო. - რა გამოდის... მშორდები?
- ეს შენ დამშორდი, ნინა, მე შემიმჩნევია გვიან, - ცივად ჩაილაპარაკა მის სახესთან ახლოს და დატოვა მარტო საკუთარ ოთახში.


სწრაფი ნაბიჯებით ჩაიარა კიბეები.
ცოტა დრო ჰქონდა.
იმაზე ცოტა, ვიდრე საკუთარი ძმის გადასარჩენად.
დატოვა თბილისი იმავე საღამოს.
დაიკლაკნა ბოლოჯერ თბილისის ცაზე იასამნისფერი ელვა.



* * *

მესამე ნაწილს ვწერ და ცოტა დააგვიანდება... არ მეჩხუბოთ.

აქვე, მთვარის მოტაცება ვისაც გაქვთ წაკითხული, შესაძლოა გახსოვდეთ შარდინ ალშიბაიას სიტყვები: „უნდა ეცადო ქარის პირდაპირ არ იარო და გამარჯვებულებს მიემხრო ყოველთვის“.
შარდინ, ყოველთვის მინდოდა მეთქვა შენთვის, „უნდა ეცადო ქარის პირდაპირ ისე იარო, წაქცეულსაც გეამაყებოდეს საკუთარი მარცხი“ <3